HỌC VIÊN ĐỖ THANH VÂN
Tên đề tài: “Áo dài của phụ nữ Việt dưới góc nhìn ký hiệu học”
Hướng dẫn khoa học: GS.TS. Nguyễn Đức Dân
Hội đồng chấm luận văn gồm:
Chủ tịch: PGS.TS. Nguyễn Tri Nguyên (Trường ĐH KHXH&NV – ĐHQG TP.HCM)
Thư ký: TS. Lý Tùng Hiếu (Trường ĐH KHXH&NV – ĐHQG TP.HCM)
Phản biện 1: TS. Nguyễn Thành Thi (Trường ĐH Sư Phạm TP.HCM)
Phản biện 2: TS. Đậu Thị Ánh Tuyết (Trường ĐH Văn hóa TPHCM)
Ủy viên: GS.TS Nguyễn Đức Dân (Trường ĐH KHXH&NV – ĐHQG TP.HCM)
Điểm trung bình: 7,8
Bố cục luận văn:
PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài 1
2. Đối tượng và mục đích nghiên cứu 1
3. Lịch sử vấn đề 2
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 14
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn 14
6. Phương pháp nghiên cứu và nguồn tư liệu 14
7. Bố cục của luận văn 15
PHẦN NỘI DUNG
Chương 1: Tiếp cận văn hóa từ góc độ kí hiệu học 17
1.1. Sơ lược về kí hiệu học 17
1.1.1. Kí hiệu trong đời sống và khoa học 17
1.1.2. Lịch sử khái niệm 18
1.1.3. Những khái niệm căn bản 20
1.1.3.1. Kí hiệu 20
1.1.3.2. Dấu hiệu còn gọi là chỉ hiệu (indice, index) 21
1.1.3.3. Tín hiệu ( signal) 23
1.1.3.4. Biểu tượng (symbole, logo) 23
1.1.3.5. Những hí tượng trên internet 24
1.1.3.6. Hình hiệu 25
1.1.4. Phân loại 25
1.1.4.1. Phân loại theo Bernard Toussaint 25
1.1.4.2. Phân loại kí hiệu của Buyssens 27
1.1.4.3. Những quan điểm về kí hiệu học 27
1.1.4.4. Định nghĩa kí hiệu học 29
1.1.4.5. Một số trường phái kí hiệu học trên thế giới 30
1.2. Kí hiệu học và văn hóa 32
1.2.1. Văn hóa - Đối tượng của Kí hiệu học 32
1.2.2. Sự kết hợp giữa “các khoa học chính xác” và “các khoa học nhân văn” 33
1.2.3. Sự giải mã, tái cấu trúc, mở rộng phạm vi luận giải văn hóa 35
1.3. Kí hiệu học và thời trang 39
1.3.1. Dưới góc nhìn lịch đại 39
1.3.2. Dưới góc nhìn đồng đại 41
1.3.3. Kí hiệu học – công cụ hữu hiệu để diễn giải và phân tích những yếu tố văn hóa thể hiện trong thời trang 43
Chương 2: Giải mã văn hóa trang phục áo dài phụ nữ Việt dưới góc nhìn kí hiệu học 48
2.1. Tổng quan về Việt Nam 48
2.1.1. Điều kiện tự nhiên 48
2.1.2. Điều kiện xã hội 49
2.2. Trang phục áo dài 50
2.2.1. Lịch sử hình thành 50
2.2.2. Sự biến chuyển qua không gian 53
2.2.3. Sự biến chuyển qua thời gian 55
2.3. Áo dài dưới góc nhìn kí hiệu học 58
2.3.1. Đường nét 59
2.3.2. Kĩ thuật may 60
2.3.3. Chất liệu 63
2.3.4. Màu sắc 64
2.3.5. Họa tiết 68
2.3.6. Cách trang điểm và phối hợp phụ kiện 72
2.3.7. Hoàn cảnh và cách thức ứng dụng 77
Chương 3: Áo dài Việt Nam trong tương quan với một số trang phục truyền thống Phương Đông (Kimono Nhật Bản và Hanbok Hàn Quốc) 81
3.1. Tương đồng 82
3.2. Khác biệt 83
3.2.1. Kết cấu – đường nét 84
3.2.2. Kĩ thuật may 87
3.2.3. Cách mặc 90
3.2.4. Chất liệu 93
3.2.5. Màu sắc 95
3.2.6. Họa tiết 98
3.2.7. Cách trang điểm và phối hợp phụ kiện 102
3.2.8. Hoàn cảnh và cách thức ứng dụng 105
KẾT LUẬN 110
THƯ MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 114
HỌC VIÊN NGUYỄN THỊ THOA
Tên đề tài: “Chợ trong đời sống người Việt Nam Bộ”
Hướng dẫn khoa học: TS. Trần Ngọc Khánh
Hội đồng chấm luận văn gồm:
Chủ tịch: TS. Nguyễn Văn Hiệu (Trường ĐH KHXH&NV – ĐHQG TP.HCM)
Thư ký: TS. Lý Tùng Hiếu (Trường ĐH KHXH&NV – ĐHQG TP.HCM)
Phản biện 1: TS. Trần Văn Ánh (Trường ĐH Văn hóa TPHCM)
Phản biện 2: TS. Huỳnh Quốc Thắng (Trường CĐ Văn hóa Nghệ thuật TPHCM)
Ủy viên: TS. Trần Ngọc Khánh (Trường ĐH KHXH&NV – ĐHQG TP.HCM)
Điểm trung bình: 9,0
Bố cục luận văn:
PHẦN MỞ ĐẦU 4
1. Lý do chọn đề tài 4
2. Mục tiêu nghiên cứu 5
3. Lịch sử vấn đề 5
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 7
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn 7
6. Phương pháp nghiên cứu và nguồn tư liệu 8
7. Bố cục luận văn 9
CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG 10
1.1. Khái niệm chợ 10
1.1.1. Định nghĩa 10
1.1.2. Mối liên hệ giữa chợ và đô thị 13
1.2. Định vị chợ Nam Bộ theo trục tọa độ văn hóa 15
1.2.1. Chợ Nam Bộ nhìn từ chủ thể văn hóa người Việt 15
1.2.2. Chợ Nam Bộ nhìn từ thời gian văn hóa 22
1.2.3. Chợ Nam Bộ nhìn từ không gian văn hóa 33
1.3. Tiểu kết Chương 1 41
CHƯƠNG 2. CHỢ TRONG ĐỜI SỐNG VẬT CHẤT CỦA NGƯỜI VIỆT NAM BỘ 44
2.1. Các loại hình chợ 44
2.1.1. Chợ nông thôn 45
2.1.2. Chợ thành thị 49
2.2. Các kiểu họp chợ đặc trưng của người Việt Nam Bộ 52
2.2.1. Chợ họp trên sông nước 52
2.2.2. Chợ họp cố định trên đất liền 61
2.3. Phương thức hoạt động mua bán, vận chuyển hàng hóa 64
2.3.1. Các hình thức, nguyên tắc mua bán hàng hóa 64
2.3.2. Cách thức đo lường, vận chuyển hàng hóa 69
2.4. Tiểu kết Chương 2 76
CHƯƠNG 3. CHỢ TRONG ĐỜI SỐNG TINH THẦN CỦA NGƯỜI VIỆT NAM BỘ 78
3.1. Nhu cầu chợ của người Việt Nam Bộ 78
3.1.1. Nhu cầu đi chợ 82
3.1.2. Nhu cầu giao tiếp văn hóa 80
3.2. Chợ trong tập quán tín ngưỡng của người Việt Nam Bộ 82
3.2.1. Tín ngưỡng ở chợ 82
3.2.2. Tập quán kiêng kỵ trong kinh doanh ở chợ 87
3.3. Chợ trong văn hóa dân gian của người Việt Nam Bộ 89
3.3.1. Chợ Nam Bộ trong ngôn ngữ giao tiếp 90
3.3.2. Chợ Nam Bộ trong văn học nghệ thuật 91
3.4. Chợ Nam Bộ qua phong cách mua bán, rao hàng, chào hàng 105
3.4.1. Phong cách mua bán ở chợ 105
3.4.2. Phong cách rao hàng, chào hàng 111
3.5. Tiểu kết Chương 3 1144
CHƯƠNG 4. ẢNH HƯỞNG CỦA QUÁ TRÌNH ĐÔ THỊ HÓA ĐỐI VỚI CHỢ CỦA NGƯỜI VIỆT NAM BỘ 117
4.1. Chợ Nam Bộ trong quá trình đô thị hóa 117
4.2. Sự biến đổi nhu cầu người bán và người mua 122
4.2.1. Người bán 123
4.2.2. Người mua 126
4.3. Chợ truyền thống trong đời sống hiện đại 129
4.4. Vấn đề bảo tồn và phát triển chợ truyền thống trong quá trình đô thị hóa 136
4.5. Tiểu kết Chương 4 140
KẾT LUẬN 143
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 147
PHẦN PHỤ LỤC 155
A. Phụ lục nội dung 155
B. Phụ lục hình ảnh 171
HỌC VIÊN NGUYỄN VĂN RỚT
Tên đề tài: “Ăn chay trong đời sống người Việt Tây Nam Bộ”
Hướng dẫn khoa học: PGS.TS Trần Hồng Liên
Hội đồng chấm luận văn gồm:
Chủ tịch: PGS.TS. Phan Thu Hiền (Trường ĐH KHXH&NV – ĐHQG TP.HCM)
Thư ký: TS. Trần Ngọc Khánh (Trường ĐH KHXH&NV – ĐHQG TP.HCM)
Phản biện 1: TS. Nguyễn Nhã (Viện Nghiên cứu ẩm thực Việt Nam)
Phản biện 2: TS. Nguyễn Khắc Cảnh (Trường ĐH KHXH&NV – ĐHQG TP.HCM)
Ủy viên: PGS.TS. Trần Hồng Liên (Viện PTBV Vùng Nam Bộ)
Điểm trung bình: 9,1
Bố cục luận văn:
DẪN LUẬN 4
1. Lý do chọn đề tài 4
2. Lịch sử nghiên cứu 5
3. Mục đích nghiên cứu 11
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 12
5. Phương pháp nghiên cứu và nguồn tư liệu 13
6. Đóng góp của luận văn 14
7. Bố cục luận văn 15
CHƯƠNG 1
TIỀN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 18
1.1. Một số khái niệm về văn hóa, ẩm thực, ăn chay 18
1.1.1. Văn hóa 18
1.1.2. Ẩm thực 18
1.1.3. Ăn chay 19
1.2. Khái quát lịch sử văn hóa ăn chay trên thế giới 21
1.2.1. Lịch sử văn hóa ăn chay ở phương Đông 21
1.2.1.1. Lịch sử ăn chay ở Ấn Độ 21
1.2.1.2. Lịch sử ăn chay ở Trung Hoa 25
1.2.1.3. Lịch sử ăn chay ở Việt Nam 27
1.2.2. Lịch sử Văn hóa ăn chay ở phương Tây 29
1.3. Môi trường văn hóa Tây Nam Bộ 31
1.3.1. Điều kiện tự nhiên 31
1.3.2. Bối cảnh lịch sử văn hóa – xã hội 34
1.4. Định vị văn hóa ăn chay ở Tây Nam Bộ 38
1.4.1. Chủ thể văn hóa ăn chay ở Tây Nam Bộ đa dân tộc - tôn giáo 38
1.4.1.1. Ăn chay theo quan niệm Phật giáo Nguyên Thủy (Theravada) 39
1.4.1.2. Ăn chay theo quan niệm của đạo Hồi (Islam) 40
1.4.1.3. Ăn chay theo quan niệm của Phật giáo Đại thừa, Đạo giáo và những tôn giáo nội sinh. 41
1.4.2. Thời gian văn hóa ăn chay trong đời sống người Việt Tây Nam Bộ 46
1.4.2.1. Ăn chay trường 46
1.4.2.2. Ăn chay kỳ 47
1.4.2.3. Ăn chay theo dịp 48
1.4.3. Không gian văn hóa ăn chay trong đời sống người Việt ở Tây Nam Bộ 49
1.4.3.1. Ăn chay trong không gian gia đình 49
1.4.3.2. Ăn chay trong không gian đình, chùa, thánh thất 52
1.4.3.3. Ăn chay trong phạm vi không gian hàng quán 53
1.4.3.3.1. Hàng quán bán đồ chay ở thành thị 54
1.4.3.3.2. Hàng quán bán đồ chay ở nông thôn 55
Tiểu kết chương 1 56
CHƯƠNG 2
ĂN CHAY TRONG ĐỜI SỐNG NGƯỜI VIỆT TÂY NAM BỘ ỨNG XỬ VỚI MÔI TRƯỜNG TỰ NHIÊN VÀ MÔI TRƯỜNG XÃ HỘI 59
2.1. Đời sống ăn chay của người Việt ứng xử với môi trường tự nhiên 59
2.1.1. Tận dụng môi trường tự nhiên trong đời sống ăn chay 59
2.1.1.1. Tận dụng môi trường sông nước - ruộng đồng 61
2.1.1.2. Tận dụng môi trường rừng núi 64
2.1.1.3. Tận dụng môi trường miệt vườn cây trái 69
2.1.2. Đối phó với môi trường tự nhiên trong đời sống ăn chay 73
2.1.2.1. Đối phó với nắng nóng 75
2.1.2.2. Đối phó với mưa, lũ 79
2.1.2.3. Đối phó với tình trạng mất cân bằng môi trường sinh thái ở Tây Nam Bộ 80
2.2. Đời sống ăn chay của người Việt ứng xử với môi trường xã hội 87
2.2.1. Tận dụng môi trường xã hội 87
2.2.1.1. Nhóm xã hội ăn chay theo tín ngưỡng tôn giáo 88
2.2.1.2. Nhóm xã hội ăn chay theo dịp 89
2.2.2. Đối phó với môi trường xã hội 91
2.2.2.1. Gắn kết tình cảm cộng đồng đa dân tộc - tôn giáo 91
2.2.2.2. Phát huy nền tảng đạo đức hiếu kính trong gia đình 94
Tiểu kết chương 2 98
CHƯƠNG 3
ĐẶC TRƯNG VĂN HÓA VÀ NHỮNG GIÁ TRỊ LỢI ÍCH ĂN CHAY TRONG ĐỜI SỐNG NGƯỜI VIỆT TÂY NAM BỘ 101
3.1. Đặc trưng văn hóa ăn chay trong đời sống người Việt ở Tây Nam Bộ 101
3.1.1. Tính sông nước 102
3.1.2. Tính hoang dã địa phương 104
3.1.3. Tính tổng hợp 105
3.1.4. Tính linh hoạt 113
3.1.5. Tính cộng đồng 116
3.1.6. Tính giả mặn 118
3.2. Giá trị lợi ích ăn chay trong đời sống người Việt Tây Nam Bộ 122
3.2.1. Giá trị lợi ích về dinh dưỡng - sức khỏe 122
3.2.2. Giá trị lợi ích về kinh tế 129
3.2.2.1. Tiết kiệm chi phí gia đình 129
3.2.2.2. Tăng nguồn lương thực ngũ cốc cho cộng đồng xã hội 133
Tiểu kết chương 3 137
KẾT LUẬN 139
THƯ MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 146
PHỤ LỤC 156
Phụ lục 1. Danh mục bảng biểu 157
Phụ lục 2: Một số bài gỡ băng phỏng vấn sâu định tính 158
Phụ lục 3 : Hình ảnh minh họa 171
HỌC VIÊN VĂN NỮ QUỲNH TRÂM
Tên đề tài: “Vai trò của sông nước đối với cuộc sống con người Nam Bộ thể hiện qua phim tài liệu”
Hướng dẫn khoa học: TS. Lê Khắc Cường
Hội đồng chấm luận văn gồm:
Chủ tịch: GS.TSKH. Trần Ngọc Thêm (Trường ĐH KHXH&NV – ĐHQG TP.HCM)
Thư ký: TS. Trần Long (Trường ĐH KHXH&NV – ĐHQG TP.HCM)
Phản biện 1: TS. Phan Văn Dốp (Viện PTBV Vùng Nam Bộ)
Phản biện 2: TS. Mai Mỹ Duyên (Trường ĐH Văn hóa TP.HCM)
Ủy viên: TS. Lê Khắc Cường (Trường ĐH KHXH&NV – ĐHQG TP.HCM)
Điểm trung bình: 7,5
Bố cục luận văn:
DẪN LUẬN 4
1. Lý do chọn đề tài 4
2. Đối tượng và mục đích nghiên cứu 4
3. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 4
4. Phạm vi nghiên cứu 6
5. Phương pháp nghiên cứu và nguồn tư liệu 10
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn 11
7. Cấu trúc luận văn 11
CHƯƠNG I : KHÁI QUÁT VỀ VĂN HOÁ SÔNG NƯỚC NAM BỘ VÀ PHIM TÀI LIỆU TRUYỀN HÌNH 13
1.1. Thiên nhiên Nam bộ 13
1.2. Cư dân Nam bộ 24
1.3 Văn hoá Nam bộ 28
1.4. Phim tài liệu truyền hình 34
CHƯƠNG II: TÁC ĐỘNG CỦA SÔNG NƯỚC ĐẾN ĐỜI SỐNG VẬT CHẤT VÀ TINH THẦN CỦA NGƯỜI NAM BỘ 43
2.1. Tác động của sông nước đến đời sống vật chất 43
2.1.1 Sông nước tác động đến định cư và phân bố dân cư 43
2.1.2 Phương thức sản xuất dựa vào sông nước 53
2.1.3 Giao thông với môi trường sông nước 88
2.1.4 Văn hoá trang phục 91
2.1.5 Văn hoá ẩm thực 92
2.1.6 Văn hoá cư trú 98
2.2 Tác động của sông nước đến đời sống tinh thần 99
2. 2.1 Phương ngữ Nam bộ rất giàu các từ ngữ chỉ các sự vật, khái niệm liên quan đến nước 99
2.2.2 Sông nước với sinh hoạt văn hoá nghệ thuật ở Nam bộ 112
CHƯƠNG III: TÁC ĐỘNG CỦA SÔNG NƯỚC ĐỐI VỚI ĐỜI SỐNG VẬT CHẤT VÀ TINH THẦN CỦA NGƯỜI NAM BỘ QUA PHIM TÀI LIỆU 118
3.1. Phim tài liệu phản ánh tác động của sông nước đến đời sống vật chất của người Nam bộ 118
3.2. Phim tài liệu phản ánh tác động của sông nước đến đời sống tinh thần của người Nam bộ 144
KẾT LUẬN 153
TÀI LIỆU THAM KHẢO 159
PHỤ LỤC
