Trước chuyến đi, Khoa Văn hóa học luôn lên kế hoạch chu đáo, nhất là công tác chuyên môn như hướng dẫn sinh viên tìm hiểu từ sách vở, internet về các điểm sắp tới; tập huấn kỹ năng điền dã, lập bảng hỏi; định hướng chủ đề và mỗi chủ đề đều có một giảng viên của Khoa hoặc khách mời làm cố vấn chuyên môn.
Năm nay, Khoa Văn hóa học chọn tỉnh Tây Ninh làm địa bàn tham quan thực địa cho sinh viên VHH khóa 3 (2009 – 2013) và một bộ phận sinh viên VHH khóa 4 (2010 – 2014). Chuyến đi do ThS. Nguyễn Ngọc Thơ, Phó Trưởng khoa, phụ trách chung; TS. Trần Long, giáo viên chủ nhiệm lớp VHH K4, làm Trưởng Đoàn. Ngoài 5 giảng viên được phân công hướng dẫn chuyên môn, đoàn còn có sự tham gia của TS. Nguyễn Văn Hiệu, Trưởng khoa, và các giảng viên khác tự nguyện đóng kinh phí cùng tham gia.
Với số lượng 74 sinh viên, đoàn chia làm 5 tổ di chuyển trên hai xe buýt lớn xuất phát tại khu Ký túc xá Đại học Quốc gia TP. HCM lúc 5h30. Đoàn xe di chuyển đến ngã tư An Sương lúc 6h30 để đón các thầy/cô Khoa Văn hóa học đang tập kết tại đây. Lúc 8h30 Đoàn đến Tòa thánh đạo Cao Đài tọa lạc tại xã Long Thành Bắc, huyện Hòa Thành, tỉnh Tây Ninh. Sau khi các tổ xếp hàng điểm danh trong trật tự, Đoàn đã triển khai công tác tham quan thực địa tại Tòa thánh. Với các tài liệu tham khảo được cung cấp, sinh viên sinh viên đã chủ động tự tham quan thực địa, quan sát, phỏng vấn với tác phong hết sức chuyên nghiệp..
Tại tòa thánh, Đoàn đã có dịp quan sát nghi lễ tang ma của một tín đồ đạo Cao đài vừa quá cố, sau đó từng nhóm tản bộ trên các con đường để chiêm ngưỡng vẻ đẹp uy nghi của công trình kiến trúc Thánh thất nằm trên một quảng trường rộng, xung quanh còn nhiều khu rừng được giữ nguyên hiện trạng như hồi Tòa thánh mới được xây dựng vào năm 1927. Ngoài thánh thất chính, Đoàn còn có dịp tham quan Đền thờ Phật Mẫu và các công trình kiến trúc khác của đạo Cao Đài. Kiến trúc Cao Đài cho thấy sự hội nhập của hai dòng kiến trúc Pháp và bản địa, một loại hình kiến trúc mà các nhà nghiên cứu thường gọi là kiến trúc Đông Dương.
Theo quan sát của Đoàn chúng tôi, kiến trúc của Thánh thất chính trong khuôn viên Tòa thánh phản ánh sự dung hợp của nhiều loại hình kiến trúc tôn giáo khác nhau như chùa Phật, nhà thờ Thiên chúa giáo và mái vòm của thánh đường Hồi giáo. Màu sắc và những hình tượng thờ cúng phản ánh tinh thần hòa hợp của các tôn giáo lớn mà tín đồ đạo Cao Đài thường gọi là “Tam giáo đồng nguyên, Ngũ chi đại đạo”. Ngoài những pho tượng hay phù điêu của những vị khai đạo, chúng tôi còn thấy trên đỉnh Thánh thất có hình tượng Phật Di Lặc mặc giáp trụ cưỡi hổ thần màu vàng và hình tượng của 03 vị thần Hindu giáo, Brahma (thần Sáng tạo), Vishnu (thần Bảo tồn) và Siva (thần Hủy diệt) cùng đứng trên mình một con ngỗng thần.
Tại Thánh thất chính và Điện thờ Phật mẫu, Đoàn chúng tôi còn được nghe những lời thuyết minh rất chân tình, cảm động về nguồn gốc, triết lý của đạo Cao Đài và ý nghĩa của các công trình kiến trúc trong khuôn viên tòa thánh do các thuyết minh viên nghiệp dư là những tu sĩ đang làm đạo sự tại đây thực hiện. Vào lúc 12h00 trưa, các bạn sinh viên đã được chứng kiến không khí trang nghiêm của lễ Cúng Ngọ, một nghi lễ quan trọng diễn ra hàng ngày tại Tòa thánh Tây Ninh.
Sau khi ăn trưa xong, được sự hướng dẫn của anh Trần Văn Hiếu, Phó chánh văn phòng Sở Văn hóa, Du lịch và Thể thao tỉnh Tây Ninh (hiện anh Hiếu là học viên cao học Văn hóa học khóa 08 của Khoa Văn hóa học) và anh Nguyễn Văn Sùng, cán bộ của Bảo tàng tổng hợp tỉnh Tây Ninh, Đoàn chúng tôi đã khởi hành đi huyện Tân Biên tham quan Căn cứ Trung ương cục Miền Nam. Tại di tích lịch sử cách mạng này, Đoàn được Ban quản lý di tích cử một thuyết minh viên chuyên nghiệp phục vụ cho công tác hướng dẫn tham quan. Qua thuyết minh, thầy trò trong đoàn hiểu thêm về nguồn gốc hình thành của Căn cứ trung ương cục Miền Nam với tên gọi tắt là căn cứ “R”. Chúng tôi cũng được tham quan những giao thông hào, những hầm tránh bom, tránh pháo, các hố bom, hố pháo cùng những ngôi nhà của các đồng chí trong Ban lãnh đạo Trung ương cục được lợp bằng lá “trung quân”, loại lá không cháy lan do đó có thể tránh được hỏa hoạn khi căn cứ bị bắn phá. Phần lớn khu căn cứ được giữ nguyên hiện trạng hoặc được trùng tu tôn tạo để phục vụ khách tham quan nhằm giáo dục truyền thống cách mạng cho các thế hệ thanh niên Việt Nam. Công việc bảo tồn khu di tích này bước đầu do đồng chí Võ Văn Kiệt khởi xướng và được nhân dân Tây Ninh và nhân dân các tỉnh thành khác ở Nam Bộ nhiệt tình hưởng ứng. Qua lời thuyết minh, Đoàn chúng tôi còn được nghe kể về tài năng lãnh đạo cách mạng miền Nam trong công cuộc thống nhất đất nước của các đồng chí Lê Duẩn, Võ Văn Kiệt, Phạm Hùng, Nguyễn Chí Thanh, Trần Nam Trung… Những chỉ đạo chiến lược kiệt xuất của các đồng chí trong việc bảo vệ căn cứ Trung ương cục và kế hoạch phát động những trận đánh làm thay đổi cục diện của chiến trường miền Nam. Tất cả đã được tái hiện một cách sống động qua những lời thuyết minh của thuyết minh viên và di vật lịch sử để lại trong chiến khu.
Rời Căn cứ trung ương cục miền Nam lúc 16h00, trên đường về lại thị xã Tây Ninh, Đoàn chúng tôi đi vào một con đường đất đỏ nhỏ hẹp, ghập ghềnh để tham quan tháp Chót Mạt, ngôi tháp cổ tọa lạc trên một gò đất cao tại ấp Xóm Mới, xã Tân Phong, huyện Tân Biên, tỉnh Tây Ninh. Đây là di tích kiến trúc đền tháp hiếm hoi còn tồn tại tương đối nguyên vẹn ở miền Nam Việt Nam, thuộc niên đại thế kỷ thứ 08 sau Công Nguyên, tức thời kỳ Hậu Óc Eo hay thời kỳ tiền Angkor theo như quan điểm của nhà nghiên cứu người Pháp là H. Parmentier, từng đại diện cho Trường Viễn Đông Bác Cổ đến đây nghiên cứu vào năm 1909. Đứng trước ngôi tháp cổ kính, Đoàn chúng tôi vô cùng cảm phục tài năng của người xưa trong xây dựng đền tháp. Tháp được xây bằng gạch cỡ lớn xếp liền khít nhau không thấy chất kết dính. Hoa văn trang trí được khắc chìm trên gạch tương tự như một số tháp Chăm ở miền Trung Việt Nam. Đặc biệt bên cạnh tháp Chóp Mạt còn có một phế tích đền tháp khác mà đến nay người ta vẫn đang tìm hiểu công năng của nó. Về mặt kiến trúc, tháp Chót Mạt có nhiều nét tương đồng với tháp Pô Sanư, một di tích kiến trúc Champa nằm ở ngoại vi của thành phố Phan Thiết.
Cách cửa Đông của tháp khoảng 50 mét, Đoàn chúng tôi còn nhìn thấy dấu vết của một bàu nước cổ tượng trưng cho “Biển Sữa” theo quan niệm vũ trụ luận của đạo Bà La Môn. Nguyên tắc kiến trúc này cũng được tìm thấy tại các di tích khác như Ao Bà Om và chùa Angkor Borei (ở Trà Vinh), vốn được xây trên nền của một di tích Bà La Môn giáo hay nhiều phế tích khác ở các tỉnh Bạc Liêu và Long An. Song điểm khác biệt của tháp Chót Mạt với các kiến trúc đền tháp Champa là người Chăm vốn không kiến tạo bàu nước phía trước mặt tháp mà lại dựa vào địa hình, địa vật tự nhiên để xây tháp.
Lúc 19h00, Đoàn về đến thành phố Hồ Chí Minh. Thầy trò đều mệt nhoài sau một ngày dài “lang thang” trên nhiều vùng đất lịch sử của tỉnh Tây Ninh nhưng ai nấy đều cảm thấy vui vẻ vì đã thu thập được rất nhiều kiến thức bổ ích về vùng đất, con người, văn hóa của cư dân Tây Ninh nói riêng, miền Đông Nam Bộ nói chung, nhất là cảm nhận được sự gần gũi, gắn bó giữa thầy trò và các bạn sinh viên với nhau sau một chuyến đi ấm áp về tình cảm, hiệu quả về khoa học.
PV VHH
