LỜI GIỚI THIỆU
Raglai là một dân tộc thiểu số trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam, tập trung cư trú ở Khánh Hòa, Ninh Thuận và một số địa phương. Từ sau năm 1975, đã có một số công trình khoa học nghiên cứu, giới thiệu về văn hóa, lịch sử dân tộc (dưới đây sẽ dùng chữ “tộc người”) Raglai của các tác giả trong và ngoài nước. Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu văn hóa Raglai dưới góc độ văn hóa học vẫn còn chưa nhiều. Công trình “Văn hóa dân gian Raglai ở Khánh Hòa” là một cố gắng của các nhà nghiên cứu Khánh Hòa với sự hỗ trợ của Trung tâm Văn hóa học Lý luận và Ứng dụng nhằm bước đầu lấp khoảng trống đó.
“Văn hóa dân gian Raglai ở Khánh Hòa” là một công trình biên khảo công phu được thực hiện với công sức, trí tuệ của một tập thể tác giả, với sự tham gia của một số trí thức Raglai, trong một thời gian dài. Công trình đã giới thiệu khá toàn diện về hệ thống kho tàng văn hóa dân gian lớn lao của tộc người Ralai ở Khánh Hòa. Những hiểu biết về văn hóa dân gian Raglai ở Khánh Hòa được trình bày trong sách có độ tin cậy khoa học cao, là những ghi chép, sưu tầm trên thực địa tại các địa phương Khánh Hòa có sự hiện diện của dân tộc Raglai xưa và nay. Từ nội dung của cuốn sách, người đọc có thể cảm nhận được những nét riêng, tính độc đáo và những nét chung, tương đồng giữa văn hóa Raglai với văn hóa của các tộc người anh em trong đại gia đình các tộc người Việt Nam, mà trước hết là với các tộc người thiểu số ở Trường Sơn- Tây Nguyên và duyên hải Nam Trung Bộ như Chăm, Ê-đê, Jarai…và rộng hơn, là những nét gần gũi giữa văn hóa Raglai với một số các tộc người và dân tộc ở nhiều quốc gia Đông Nam Á.
Những kết quả đạt được trong sách “Văn hóa dân gian Raglai ở Khánh Hòa” không chỉ cung cấp nhiều tư liệu mới giúp người đọc hiểu biết được một bộ phận văn hóa dân gian của người Raglai ở Khánh Hòa, mà có thêm một góc nhìn mới về văn hóa dân gian Raglai, góc nhìn văn hóa học. Góc nhìn này là sự bổ sung cho những tiếp cận quen thuộc trong thực tiễn nghiên cứu lâu nay, góp phần giúp người đọc có thêm những nhận thức đầy đủ hơn, mới hơn về văn hóa Raglai, gợi mở cho việc nghiên cứu, giới thiệu văn hóa Raglai trong thời gian tới.
Bố cục sách tương đối hợp lý với các chương mục theo hướng tiếp cận nghiên cứu văn hóa dân gian Raglai từ văn hóa học. Đó là sự nhận thức văn hóa dân gian Raglai trên ba bình diện văn hóa nhận thức, văn hóa tổ chức và văn hóa ứng xử, sau khi đã định vị đối tượng nghiên cứu trong hệ tọa độ chủ thể, không gian và thời gian văn hóa. Văn hóa dân gian Raglai là kết quả của một quá trình lịch sử mà trong đó, tộc người Raglai đã ứng xử, thích nghi với môi trường tự nhiên và xã hội, và cũng là kho tàng tri thức quí giá của người Raglai ở Khánh Hòa và các địa phương lân cận, là sự giao lưu văn hóa giữa người Raglai với các tộc người anh em cộng cư trong khu vực và trên đất nước Việt Nam.
Ở một mức độ nhất định, các tác giả đã lưu ý người đọc về yếu tố biển, đảo khá đậm nét trong văn hóa Raglai mặc dù ngày nay người Raglai cư trú phần lớn ở miền rừng núi, cách xa biển. Sự hòa quyện giữa yếu tố biển với yếu tố rừng, giữa cái thiêng và cái tục là một nét đáng lưu ý trong việc nghiên cứu tìm hiểu văn hóa dân gian Raglai. Theo tôi, đây là một thành công, một cách đề cập đến văn hóa Raglai có nét mới sâu hơn trước.
Tất nhiên, với một công trình nghiên cứu, giới thiệu văn hóa dân gian Raglai trong cái nhìn tổng quát cũng như trong chiều sâu, vẫn còn những vấn đề cần có sự trao đổi để làm sáng tỏ, thuyết phục hơn cũng như để đáp ứng những yêu cầu khoa học chặt chẽ hơn, sâu hơn. Đây đó trong sách, có một số nội dung còn được trình bày dàn trải, hoặc ngược lại, đôi khi lại quá chuyên sâu. Hậu quả là tính thống nhất, xuyên suốt trong toàn bộ nội dung sách còn có phần hạn chế. Đó cũng là những nhược điểm khó tránh khỏi trong một công trình tập thể có nhiều người tham gia.
Có thể khẳng định tập sách đã có những đóng góp giá trị về khoa học và thực tiễn cho việc nghiên cứu văn hóa tộc người Raglai. Là người đã có thời gian tìm hiểu và tiếp xúc với tộc người Raglai và văn hóa Raglai, tôi đã rất thích thú khi được đọc bản thảo sách “Văn hóa dân gian Raglai ở Khánh Hòa”. Tôi đánh giá cao những cố gắng, lao động khoa học nghiêm túc và những kết quả đã đạt được, những cái mới trong sách. Tôi tin rằng sách “Văn hóa dân gian Raglai ở Khánh Hòa” là một công trình cần thiết và bổ ích cho đông đảo người đọc và những ai quan tâm liên quan đến lịch sử và văn hóa Raglai. Sách sẽ giúp hiểu thêm sự phong phú, đa dạng và đặc sắc của văn hóa tộc người Raglai, một bộ phận cấu thành của văn hóa Việt Nam. Những kết quả nghiên cứu này cũng sẽ là cơ sở khoa học cho các nhà quản lý trong việc hoạch định phương hướng và tìm các biện pháp cụ thể để bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của tộc người Raglai ở Khánh Hòa cùng một số địa phương có người Raglai cư trú, thực hiện tốt chính sách dân tộc của Đảng và Nhà nước Việt Nam.
Xin trân trọng giới thiệu sách với bạn đọc.
TP Hồ Chí Minh, ngày 5-02-2014
PGS. TS. Phan An
MỤC LỤC
DANH MỤC HÌNH
LỜI GIỚI THIỆU
LỜI NÓI ĐẦU
CHƯƠNG I: TỌA ĐỘ VĂN HÓA RAGLAI Ở KHÁNH HÒA
1.1. Chủ thể văn hóa Raglai ở Khánh Hòa
1.2. Không gian văn hóa Raglai ở Khánh Hòa
1.3. Tiến trình văn hóa Raglai ở Khánh Hòa
1.4. Loại hình văn hóa Raglai ở Khánh Hòa
CHƯƠNG II: VĂN HÓA NHẬN THỨC RAGLAI Ở KHÁNH HÒA
2.1. Nhận thức về vũ trụ
2.1.1. Nhận thức về cấu trúc vũ trụ
2.1.2. Nhận thức về thời gian
2.1.3. Nhận thức về giới tự nhiên
2.1.4. Đơn vị đo lường
2.2. Nhận thức về con người
2.2.1. Nhận thức về xã hội
2.2.2. Nhận thức về con người cá nhân
CHƯƠNG III: VĂN HÓA TỔ CHỨC ĐỜI SỐNG TẬP THỂ CỦA NGƯỜI RAGLAI Ở KHÁNH HÒA
3.1. Hình thái tổ chức dòng họ, gia đình
3.1.1. Tổ chức dòng họ
3.1.2. Tổ chức gia đình
3.1.3. Quan hệ giữa dòng họ và gia đình
3.2. Hình thái tổ chức làng (palơi)
3.2.1. Tổ chức làng truyền thống
3.2.2. Tổ chức làng giai đoạn giao lưu với phương Tây
3.2.3. Tổ chức làng Raglai giai đoạn hiện tại
3.3. Công cụ quản lý: Luật tục
3.3.1. Đặc điểm cơ bản của Luật tục Raglai
3.3.2. Luật tục trong định hướng giá trị
3.3.3. Luật tục trong xử việc
3.3.4. Mối quan hệ giữa Pháp luật và Luật tục
CHƯƠNG IV: VĂN HÓA TỔ CHỨC ĐỜI SỐNG CÁ NHÂN CỦA NGƯỜI RAGLAI Ở KHÁNH HÒA
4.1. Phong tục
4.1.1. Phong tục sinh nở
4.1.2. Phong tục trưởng thành
4.1.3. Phong tục hôn nhân
4.1.4. Phong tục báo hiếu
4.1.5. Phong tục tang ma
4.1.6. Phong tục giao tiếp
4.1.7. Phong tục khác
4.2. Văn hóa bảo tồn nòi giống
4.2.1. Nhận thức về văn hóa bảo tồn nòi giống
4.2.2. Quan hệ nam nữ tiền hôn nhân
4.2.3. Các biện pháp bảo vệ gia đình, bảo tồn nòi giống
4.3. Nghệ thuật ngôn từ
4.3.1. Sử thi (Akhàt Jucar)
4.3.2. Truyện cổ (Akhàt ter)
4.3.3. Lời nói vần (đờp pacap, pađic pajơu)
4.3.4. Câu đố (đờp paduah)
4.4. Nghệ thuật thanh sắc
4.4.1. Nhạc cụ
4.4.2. Dân ca (manhĩ)
4.4.3. Biểu diễn
4.5. Nghệ thuật hình khối
4.5.1. Hội họa
4.5.2. Kiến trúc và điêu khắc
CHƯƠNG V: VĂN HÓA ỨNG XỬ VỚI MÔI TRƯỜNG TỰ NHIÊN CỦA NGƯỜI RAGLAI Ở KHÁNH HÒA
5.1. Văn hóa ẩm thực
5.2. Văn hóa trang phục
5.2.1. Trang phục nữ giới
5.2.2. Trang phục nam giới
5.3. Văn hóa cư trú
5.3.1. Nhà ở
5.3.2. Nhà kho
5.4. Văn hóa giao thông
5.5. Văn hoá sản xuất và khai thác
5.5.1. Nghề rừng
5.5.2. Nghề ruộng rẫy
5.6. Chất rừng và chất biển trong văn hóa ứng xử với môi trường tự nhiên của người Raglai ở Khánh Hòa
5.6.1. Chất rừng
5.6.2. Chất biển
THAY LỜI KẾT LUẬN: CHẤT THIÊNG VÀ CHẤT ĐỜI TRONG QUAN HỆ VỚI CHẤT RỪNG VÀ CHẤT BIỂN TRONG VĂN HÓA RAGLAI Ở KHÁNH HÒA
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC
PHỤ LỤC I: QUY ƯỚC GHI ÂM TIẾNG RAGLAI
PHỤ LỤC II: ĐỐI CHIẾU MỘT SỐ THUẬT NGỮ SỬ DỤNG TRONG SÁCH
1. Đối chiếu thuật ngữ Raglai - Việt
2. Đối chiếu thuật ngữ Việt - Raglai
PHỤ LỤC III: MỘT SỐ BÀI KHẤN CÚNG TRONG NGHI LỄ CỦA NGƯỜI RAGLAI Ở KHÁNH HÒA
1.Trong lễ cưới phạt (Cacah richo)
2.Trong lễ cưới trang trọng (Huaq vu)
3. Trong lễ tang (Ngãq atơu, hay còn gọi là Pasìq pavhìq dơr atơu)
4. Bài khấn lễ tạ ơn mẹ cha (ia tisơu vilơu dada)
5. Bài khấn lễ ăn đầu lúa mới (Pơl bơc padai vahrơu)
PHỤ LỤC IV: GIỚI THIỆU NỘI DUNG MỘT SỐ SỬ THI RAGLAI
1. Akhàt Jucar Raglai AWƠI NÃI TILƠR
2. Akhàt Jucar Raglai AMÃ CHISA
3. Akhàt Jucar Raglai AMÃ CUVAU VONGCƠI
4. Akhàt ter Raglai CƠI MASIRĨH MỎQ VILA
5. Akhàt ter Raglai: CHĨP CATRƠU
PHỤ LỤC V: GIỚI THIỆU NỘI DUNG MỘT SỐ LÀN ĐIỆU DÂN CA RAGLAI
1. Manhĩ Alơu (Làn điệu dân ca Alơu)
2. Manhĩ Ritu (Làn điệu Ritu: Lý cây cau rừng)
3. Manhĩ Pinãng (Làn điệu pinãng: Lý trầu têm)
PHỤ LỤC VI: MỘT SỐ LỚI NÓI VẦN PHỔ BIẾN
DANH MỤC HÌNH
Hình I 1: Bản đồ phân bố các tộc người thuộc ngữ hệ Nam Đảo
Hình I 2: Bản đồ lịch sử hình thành ngữ hệ Nam Đảo
Hình I 3: Hai vùng cư trú chủ yếu của người Raglai ở Việt Nam
Hình I 4: Tiến trình văn hóa của người Raglai ở Khánh Hòa
Hình II 1: Vũ trụ quan của người Raglai Khánh Hòa
Hình II 2: Quan niệm tái sanh của người Raglai ở Khánh Hòa
Hình III 1: Sơ đồ tổ chức xã hội của người Raglai ở Khánh Hòa
Hình III 2: (1) Mẹ Raglai; (2) Thiếu nữ Raglai
Hình IV 1: Nhà mồ tạm của người Raglai
Hình IV 2: (1) Đồ cúng trong Lễ bỏ ma ở thôn Dốc Trầu, xã Ba Cụm Bắc, huyện Khánh Sơn; (2) Thầy cúng Cao Kơ Long ở xã Khánh Phú, huyện Khánh Vĩnh
Hình IV 3: Lễ bỏ ma ở thôn Dốc Trầu, xã Ba Cụm Bắc, huyện Khánh Sơn
Hình IV 4: Nghi lễ cúng ông bà tại cột cái nhà
Hình IV 5: Già làng Cao Sa Nhan kể chuyện bên bếp lửa
Hình IV 6: Sơ đồ kết cấu chuyện trong sử thi Raglai
Hình IV 7: Một số nghệ nhân dân gian người Raglai: (1) Bà Cao Thị Thanh, thôn Apa 2, xã Thành Sơn, huyện Khánh Sơn; (2) Bà Mấu Thị Giêng, thôn Liên Hoa, xã Sơn Bình, huyện Khánh Sơn; (3) Ông Chamaliaq Tieng; (4) Bà Cao Thị Quang, thôn 3, xã Thanh Sơn, huyện Khánh Sơn
Hình IV 8: (1) Dàn mã la của đồng bào Raglai ở xã Thành Sơn, huyện Khánh Sơn, tỉnh Khánh Hòa
Hình IV 9: Phụ nữ Raglai diễn tấu mã la
Hình IV 10: Nghệ nhân chế tác đàn đá Cao Sương
Hình IV 11: (1) Đàn đá Khánh Sơn; (2) Mã la; (3) Đàn chapi; (4) Tù và sừng dê; (5) Sáo dọc
Hình IV 12: Nghệ sĩ dân gian Raglai Khánh Sơn
Hình IV 13: Một số hoa văn Raglai
Hình IV 14: Dựng thuyền kagor trên nóc nhà mồ
Hình V 1: Một số đồ ăn hàng ngày của người Raglai
Hình V 2: Sửa soạn bữa ăn cho gia đình
Hình V 3: Bữa ăn trong nghi lễ ở nhà dài
Hình V 4: Trang phục nữ Raglai: Cà chăn; váy áo và nữ trang
Hình V 5: Nhà tổ mẫu ở thôn 1, xã Sơn Hiệp, huyện Khánh Sơn, Khánh Hòa
Hình V 6: Một nhà kho của người Raglai ở huyện Khánh Sơn, Khành Hòa
Hình V 7: Cầu treo tại xã Khánh Hiệp, huyện Khánh Vĩnh
Hình V 8: Vận chuyển, mang vác theo cách của người Raglai
Hình V 9: (1) Ná và tên; (2) Thiếu nữ Raglai tập bắn
Hình V 10: Làm rừng
Hình V 11: Đi rừng
Hình V 12: (1)-(2): Tra hạt; (3) Tuốt lúa ở xã Sơn Hiệp, huyện Khánh Sơn
Hình V 13: Lễ cúng hồn Lúa ở xã Sơn Hiệp, huyện Khánh Sơn
Hình V 14: Đồ dùng được sản xuất từ nguyên liệu của rừng: (1) Khay có chân; (2) Gùi và một số vật dụng (có chân) khác
Hình V 15: Một số hình thuyền Kagor trên mái nhà mồ Raglai
Hình V 16: Sơ đồ chức năng của ahòq trong nghi lễ vòng đời người Raglai
Địa chỉ mua sách:
- Tại Tp. HCM, có thể mua tại:
- Nhà Xuất bản Văn hóa - Văn nghệ: 88-90 đường Ký Con, phường Nguyễn Thái Bình, Quận 1 (mua trực tiếp hoặc qua mạng)
- Trung tâm Văn hóa học Lý luận và Ứng dụng Trường Đại học KHXH & NV: phòng B010, Trường Đại học KHXH & NV, 10-12 Đinh Tiên Hoàng, Q1
- Nhà sách Hà Nội: 245 Nguyễn Thị Minh Khai , Q.1
- Nhà sách FAHASA: 40 Nguyễn Huệ, Quận 1
- Hoặc các nhà sách lớn khác
- Tại Hà Nội, có thể mua tại:
- Tổng công ty Sách Việt Nam: 44 Tràng Tiền
- Hoặc các nhà sách lớn khác
- Tại Đà Nẵng, có thể mua tại:
- Nhà sách Đà Nẵng: 76-78 Bạch Đằng
- Mua trực tuyến, sách giao tận nhà hoặc qua bưu điện (không thu phí), đăng ký tại:
- Website của Nhà Xuất bản Văn hóa – Văn nghệ Tp.HCM
