1. Khái niệm

Bữa cơm gia đình là sinh hoạt vào một thời điểm nhất định trong ngày mà mọi thành viên cùng ngồi ăn với nhau ở một khoảng không gian nào đó theo lệ thường.

Gia đình cổ truyền của người Việt thường tập trung nhiều thế hệ: tam đại đồng đường (ba thế hệ), tứ đại đồng đường (bốn thế hệ)… tạo nên sự gắn kết khăng khít giữa các thành viên trong một không gian sinh hoạt chung. Bữa cơm gia đình, đặc biệt là bữa cơm gia đình truyền thống đã phản ánh một cách rõ nét nhiều mặt đời sống vật chất cũng như đời sống tinh thần của người Việt Nam. Trong bữa cơm, các thành viên trong gia đình sẽ có dịp thể hiện tình cảm keo sơn gắn bó:

“Râu tôm nấu với ruột bầu            

Chồng chan, vợ húp gật đầu khen ngon”…                                           

2. Bữa cơm gia đình trong trục giá trị văn hóa

Để đánh giá được tầm quan trọng của bữa cơm gia đình trong văn hóa Việt Nam, chúng ta sẽ đặt bữa cơm gia đình trong trục giá trị văn hóa không gian, thời gian, chủ thể, để từ đó đó làm rõ giá trị văn hóa của bữa cơm trong tâm thức người dân Việt Nam từ xưa đến nay. Nhận diện được bữa cơm gia đình trong trục không gian khi so sánh giữa bữa cơm người Việt Nam với bữa cơm người phương Đông, người phương Tây; trong trục thời gian khi so sánh bữa cơm nông thôn và bữa cơm đô thị; trong trục chủ thể khi so sánh quan niệm giữa người già và người trẻ về tầm quan trọng bữa cơm gia đình.

2.1. Về không gian văn hóa, ta có thể thấy giá trị văn hóa của bữa cơm gia đình trong từng quốc gia có sự khác nhau. Việc duy trì bữa cơm gia đình truyền thống rất quan trọng trong việc giữ gìn gia đình truyền thống, thể hiện nét bản sắc văn hóa riêng của từng nước. Chúng ta có thể làm một so sánh nhỏ giữa bữa ăn người Việt Nam và bữa ăn các nước phương Đông: Người Việt Nam nông nghiệp với tính thiết thực cho rằng ăn uống hết sức quan trọng, do đó bữa ăn cũng mang tính quan trọng như thế. Các nước phương Đông coi trọng tính cộng đồng nên trong bữa ăn cũng thể hiện rõ nét tính cộng đồng, cả nhà quây quần sum họp. Ở các nước như Hàn Quốc, Trung Quốc, Nhật Bản, tuy quá trình đô thị hóa diễn ra nhanh và mạnh nhưng nhiều giá trị văn hóa truyền thống vẫn được giữ gìn, trong đó có bữa cơm gia đình. Nhìn chung, do cùng nằm trong môi trường văn hóa phương Đông nên bữa cơm Việt Nam cũng không khác gì lắm so với bữa cơm của các nước phương Đông. Còn về các nước phương Tây, theo GS. Trần Ngọc Thêm, “Hiển nhiên, để duy trì sự sống, ăn uống luôn là việc có tầm quan trọng số một. Tuy nhiên, quan niệm của con người về chuyện này lại có khác nhau. Người phương Tây coi ăn là chuyện tầm thường không đáng nói đến, triết lý phương Tây nhắc nhở: “Người ta ăn để mà sống chứ không phải sống để mà ăn” [Trần Ngọc Thêm 1997: 377]. Trong xã hội Mỹ, thức ăn thừa mứa, vật chất đầy đủ nhưng trái lại thời giờ quá hạn chế, căng thẳng. Quá trình công nghiệp hóa đã ở mức cao nên thời gian dành cho bữa ăn không nhiều. Các thành viên trong gia đình ở các nước phương Tây ít có thời gian dành cho nhau vào ban ngày, phải đến bữa cơm tối mọi người mới có dịp quây quần sum họp, và cách thức ăn, tổ chức bữa ăn cũng khác ta. Người Mỹ tự lập từ rất sớm, họ sống riêng khi còn rất trẻ nên số thành viên trong gia đình không đông như ở ta. Bữa ăn không có mâm cơm, không có thức ăn chung, mỗi người một phần riêng nên ta thấy dường như thiếu một cái gì đó gắn kết như ở phương Đông.

Giá trị văn hóa của bữa cơm gia đình trong từng quốc gia đã khác, trong mỗi vùng miền còn phong phú và đa dạng hơn, bữa cơm miền Bắc, bữa cơm miền Trung, bữa cơm miền Nam với cách ăn, cơ cấu ăn khác nhau... nhưng chung hết vẫn là cảnh đầm ấm, quây quần bên mâm cơm. Cho dù trên mâm cơm là đầy đủ thịt cá hay đơn giản chỉ là một dĩa rau muống thì tất cả đều chỉ nói lên một điều: đó chính là khung cảnh đầm ấm của gia đình, bất kể giàu hay nghèo, bất kể ở vùng nào, miền nào. Ở miền quê, trước mỗi bữa ăn, cả gia đình cùng dọn cơm ra trước sân, vừa ăn và trò chuyện, vừa hóng gió mát từ ngoài thổi vào, tiếng cười của tất cả thành viên trong gia đình đã mang lại cho cả nhà một bữa cơm ngon về tinh thần.

Đi sâu hơn nữa vào từng ngôi nhà, ta thấy mỗi nhà mỗi hoàn cảnh khác nhau, không nhà nào giống nhà nào. Nhưng, không gia đình nào muốn bữa cơm nhà mình phải nguội lạnh, dù là nguyên nhân khách quan hay nguyên nhân chủ quan chăng nữa. Trong quá trình đô thị hóa, đô thị Việt Nam đang chuyển mình từ nông thôn sang thành thị với quá nhiều bỡ ngỡ, có gia đình quen dần nếp sống công nghiệp, có gia đình vẫn giữ truyền thống, có gia đình vừa tìm cách vừa thích nghi vừa bảo tồn... Gia đình giàu, gia đình nghèo, gia đình trí thức, gia đình lao động... bữa cơm cũng khác nhau dần đi...

2.2. Về thời gian văn hóa, ta thấy bữa cơm gia đình với các thành viên quây quần bên nhau đã có từ lâu đời. Xét quá trình đô thị hóa là ta đi từ nông thôn lên thành thị, với sự chuyển biến đầy phức tạp và trăn trở của một nước nông nghiệp sang một nước công nghiệp. Từ thói quen bảo lưu, trọng tĩnh ta phải dần dần trung hòa tính trọng động để có thể đáp ứng đòi hỏi ngày càng cấp thiết của cuộc sống. Đô thị hóa diễn ra với nhiều cái lợi trước mắt, và đó là một quá trình tự nhiên, sẽ dẫn đến đào thải tự nhiên những gì không phù hợp. Khi còn là nông thôn, cuộc sống thanh bình, khoan thai, bỗng nhiên trở mình tiến lên thành phố đô thị, có quá nhiều thay đổi và nhiều giá trị bị mai một dần đi, trong đó có bữa cơm gia đình. Ngày xưa, khi nước ta còn mang nặng tính chất phong kiến, thì những trói buộc về hành xử lại càng nghiêm khắc hơn. Việc ứng xử trong bữa ăn cũng đặt lên hàng quan trọng, thể hiện phẩm chất con người. Ở nông thôn thời giờ lúc nào cũng dư dả, nhàn hạ, việc lo ngày ba bữa ăn không phải là một việc quá khó khăn nên mọi người đều coi đó như một điều tự nhiên. Và càng không có lý do gì để không ăn cơm nhà khi chồng và vợ cùng làm nông. Ở nông thôn, mang dáng dấp gia đình truyền thống, nhà nào cũng đông thành viên. Cô con dâu có nghĩa vụ chăm sóc cha mẹ chồng, lo lắng cơm nước cho cả nhà dù có bận rộn trăm công ngàn việc. Không ai nghĩ đến chuyện sẽ đi ăn ở ngoài và nếu có muốn đi chăng nữa, cũng không có nhiều quán để mà chọn lựa.

       Còn trong cuộc sống hiện đại, bữa cơm gia đình đã dần mất đi với nhiều lý do khác nhau. Người phụ nữ không còn quan tâm nhiều tới nấu nướng, và nói như nhà văn Nguyễn Nhật Ánh, như thế thì “Người chồng sẽ không thấy được hình ảnh người vợ xách giỏ đồ chợ bước vô nhà, mồ hôi bết tóc, mặt mày đỏ lơ đỏ lưỡng. Không thấy được cái cảnh người phụ nữ ngồi bên bếp than hồng, làm cá, vo gạo, bằm ớt, lặt rau rồi chí thú và hồi hộp bày biện các món ra bàn, thắc thỏm hỏi “Anh có ngon miệng không?” [1].

2.3. Về chủ thể văn hóa, ngày xưa có những gia đình đông con, cả đại gia đình sống chung với nhau, ông bà, cha mẹ, con cái… đến bữa cơm hết sức đông vui. Các thành viên trong gia đình gắn kết với nhau một cách vui vẻ. “Mặc dù về hình thái tổ chức gia đình tồn tại hai kiểu gia đình cơ bản – hạt nhân và mở rộng – song mối liên hệ giữa hai thế hệ vẫn rất chặt chẽ, cả về vật chất lẫn tinh thần” [Phan Huy Lê: 2002:327]. Như vậy, cả hai thế hệ có thể tác động qua lại về mặt nhận thức lẫn nhau. Những gia đình nhỏ (2-3 thành viên) rất dễ mất đi giá trị bữa cơm gia đình. Mang xu hướng gia đình hiện đại, đa số các thành viên đều bận rộn học hành, công việc. Khi có con cái thì sẽ có xu hướng bảo vệ bữa cơm gia đình hơn, nhất là với người phụ nữ. Còn đối với những gia đình lớn (gia đình truyền thống, ông bà cha mẹ con cái sống chung), người già (ông bà, cha mẹ) vẫn ở địa vị quan trọng, tiếng nói có trọng lượng, nên có thể hướng con cái về truyền thống với việc cả nhà quây quần bên mâm cơm. Từ đây, ta xét thêm về hai loại chủ thể quan trọng, đó là người già và người trẻ để làm sáng rõ vấn đề hơn.

Đối với người già, việc duy trì bữa ăn gia đình là một việc hết sức quan trọng để đảm bảo hạnh phúc gia đình. Những người già trước đây sống ở môi trường nông thôn, công cuộc đô thị hóa chưa diễn ra mạnh mẽ như hiện nay nên quan niệm của họ khác người trẻ. Họ coi việc duy trì bữa ăn là việc hết sức bình thường, đến bữa ăn phải có mặt đông đủ cả nhà nhà chuyện bình thường. Cho nên, khi sống trong thời đại như hiện nay, nhiều người đã sốc vì không chịu được cảnh mình phải ngồi ăn cơm một mình trong khi cả nhà đầy đủ cháu con, mà khi ấy công việc và học hành đã cuốn họ đi, đến nỗi họ không còn quan niệm là phải về nhà ăn cơm nữa. Khá nhiều người già đã tỏ ra bảo thủ khiến nhiều gia đình phải chịu cảnh chỉ vì thiếu một thành viên mà cả nhà phải nhịn đói chờ cơm. Người già lấy cương vị là người có tiếng nói quan trọng nhất nhà, khi ấy đã không cần biết đến hoàn cảnh bận rộn của từng thành viên, gây khó xử cho thành viên vắng mặt và những căng thẳng không cần thiết trong gia đình.

     Còn đối với người trẻ, có khá nhiều người cho rằng nên tìm cách thích nghi với đời sống công nghiệp hóa tất bật ngày nay bằng cách dung hòa cả quan niệm truyền thống lẫn hiện đại về bữa cơm gia đình.  Họ tìm giải pháp là mỗi tuần chỉ nên nấu ăn tại nhà một lần. Họ cho rằng bữa ăn có nhiều giá trị nhưng nếu lặp đi lặp lại liên tục, đúng giờ thì sẽ nhàm chán. Họ ủng hộ bữa ăn gia đình, nhưng khuyên những ai giữ gìn truyền thống cũng không nên quá tiếc rẻ khi nó diễn ra không nhiều như trước đây. Sự đa dạng diễn ra từng ngày, những mô thức cũ cũng đã thay đổi, vậy thì bữa ăn chung của gia đình cũng nên biến đổi theo đời sống hiện đại. Bữa ăn bên ngoài gia đình cũng có thể củng cố thêm tình cảm đồng nghiệp, tạo thuận lợi cho công việc. Theo họ, sự đa dạng cần được quan tâm, bởi nếu các gia đình hiện đại giờ đây có nhiều mô hình làm việc, học hành, giờ giấc khác nhau, tình huống khác nhau thì khó có một kiểu có một bữa cơm chung để phỏng theo. Mọi người có thể ăn chung trong một nhà, hay ăn chung ở nơi nghỉ dưỡng cuối tuần… Vấn đề là các thành viên trong gia đình phải quan tâm, yêu thương lẫn nhau. Nếu khư khư giữ mãi mô hình cũ, thì sẽ tự gây ra áp lực sống cho mình và toàn bộ thành viên trong gia đình[2].

Bảng so sánh quan niệm người già và người trẻ về bữa cơm gia đình trong quá trình đô thị hóa

3. Ảnh hưởng của quá trình đô thị hóa tới bữa cơm gia đình

Đô thị hóa ảnh hưởng tới mọi mặt của đời sống, đây là một quá trình tự nhiên và theo quy luật, nó có lợi nhiều hơn có hại. Nhưng, mọi vấn đề luôn có hai mặt của nó, tích cực và tiêu cực, và ở đây ta sẽ xét mặt tiêu cực của quá trình đô thị hóa tới bữa cơm gia đình.

Ảnh hưởng đô thị hóa tới môi trường tự nhiên: Không gian tự nhiên dần dần bị thu hẹp, thay vào đó là nhà cửa san sát, không còn khoảng không gian dành cho mảnh vườn, ao cá của gia đình. Chính vì mất khoảng không gian đó mà người dân đô thị phải lệ thuộc hoàn toàn vào giá cả hàng hóa. Nhà ở đô thị chỉ để ở mà không thể nuôi trồng được gì, họ không có cách nào khác là sáng sáng phải đi chợ. Do đó, cũng dễ dẫn đến tình trạng cung không đủ cầu, giá cả biến động thất thường, rau không sạch, thịt cá bị bệnh, ảnh hưởng đến chất lượng vệ sinh của bữa ăn.

 Ảnh hưởng tới môi trường xã hội: Xã hội đô thị hóa là xã hội cạnh tranh khốc liệt, trên tất cả các lĩnh vực. Để tồn tại được trong một xã hội bon chen như thế, đòi hỏi con người phải tìm mọi cách thích nghi với nó, bằng cách làm việc quên thời gian và tìm cách học tập nâng cao trình độ mỗi khi có thể. Một môi trường mà các giá trị truyền thống tạm thời nhường chỗ cho sự phát triển và hiện đại hóa trên mọi phương diện. Con người ngày càng bận rộn, không còn thời gian vun đắp cho tình cảm gia đình, huống chi là một bữa cơm gia đình nhỏ. Quỹ thời gian dành cho gia đình ngày càng khan hiếm. Nếu bắt người ta đứng trước sự lựa chọn giữa thời gian đi ăn ngoài và học thêm (hoặc mở rộng quan hệ làm ăn) với việc nấu cơm phục vụ gia đình, quây quần bên nhau thì có lẽ cán cân đó cũng khá lệch, nhiều người sẽ chọn nâng cao trình độ của mình, thành công trong công việc trước, rồi mới lo vun đắp gia đình, nhưng như thế có khi là quá muộn.

Quá trình đô thị hóa cũng có ảnh hưởng nhiều đến nhận thức của người dân: hình thành ba quan niệm chính về việc giữ hay không bữa ăn gia đình truyền thống: giữ gìn bữa cơm gia đình, phương Tây hóa bữa cơm gia đình và cải biến bữa cơm gia đình.

       Quan niệm giữ gìn bữa cơm gia đình: Những năm gần đây, do có nhiều biến động trong đời sống ở thành thị cũng như nông thôn bởi những thay đổi quá nhanh về kinh tế và xã hội, nên quan niệm truyền thống về bữa cơm gia đình của người Việt đã có nhiều biến đổi. Nhiều gia đình đã tan vỡ cũng bởi chỉ đơn giản từ việc không coi trọng bữa cơm gia đình truyền thống. Bữa cơm gia đình truyền thống cần gìn, xóa bỏ hay cải biến là điều cần phải suy tính; nhưng ở đây, chúng ta đều thấy rõ: một khi giá trị truyền thống bị biến đổi do nguyên nhân chủ quan hay khách quan, nó sẽ dẫn đến những biến động làm lung lay nhiều gía trị đích thực đã được hình thành, tồn tại từ ngàn xưa[3].

    Quan niệm phương Tây hóa bữa cơm gia đình: Thời hiện đại bây giờ nhiều người không chú trọng đến bữa cơm gia đình nữa. Nhiều khi cả tuần liền bố mẹ không ăn chung với con cái bữa cơm nào. Trọng trách của phụ nữ hiện đại bây giờ cũng nặng nề với đủ mọi lo toan trong cả “đối nội” lẫn “đối ngoại” không thua kém gì so với nam giới. Thời gian người phụ nữ có mặt ở nhà ngày càng ít dần đi khiến mọi người đều cảm thấy dường như ăn cơm ngoài là tốt nhất. Cuộc sống bận rộn với bộn bề công việc đã khiến nhiều người vô tình hoặc cố ý quên đi hương vị của những bữa cơm gia đình. Người ta cho rằng: Ăn ở đâu mà chẳng được, miễn sao nạp đủ năng lượng để tái sản xuất sức lao động[4].

Cuộc sống công nghiệp hiện nay đã có sự tác động rất lớn đến tổ chức đời sống gia đình, và tất cả các thành viên trong gia đình dù muốn dù không cũng bị cuốn theo quỹ đạo của nó. Dù nhiều người không đồng tình với cách mà các thành viên khác trong gia đình đầu tư hết mình cho công việc và dành rất ít quỹ thời gian cho cuộc sống gia đình thì công việc và bộn bề lo toan vẫn cứ níu lấy họ theo một quy luật không thể cưỡng lại.

Quan niệm vừa duy trì vừa cải biến bữa cơm gia đình: Trước kia, trong rất nhiều gia đình thường có những quy định như: Đến bữa ăn, vào đúng vào giờ đã định, bất kể công việc bận rộn thế nào, các thành viên trong gia đình phải có mặt đông đủ, bởi: “Người đi không bực bằng người chực nồi cơm!”. Song, ngày nay, quy định ấy đã dần trở nên “lỗi thời”. Mỗi người mỗi việc khác nhau, giờ giấc đang chéo không theo bất cứ quy luật nào. Thế cho nên, mỗi gia đình đều có cách điều chỉnh hợp lý riêng, nhưng nhìn chung nhóm muốn bão hòa giữa đời sống đô thị hóa và nếp ăn cơm truyền thống là có thể một tuần tổ chức 2-3 bữa cơm gia đình, và không nhất thiết là phải đầy đủ tất cả các thành viên trong gia đình.

4. Giá trị văn hóa của bữa cơm gia đình và giải pháp giữ gìn bữa cơm gia đình

        4.1. Bữa cơm gia đình có phải là một giá trị văn hóa cần giữ gìn hay không? Có lẽ, ai đã từng được nếm được vị ngọt ngào của cảnh gia đình sum họp, không thể trả lời không được. Bữa cơm mang giá trị văn hóa to lớn, chính bởi nó do con người tạo ra, là một giá trị vật chất nhưng chứa đựng tình thương yêu và mang chức năng gắn kết mọi thành viên trong gia đình lại với nhau. Ăn uống là một trong những nhu cầu tối quan trọng của đời sống con người, con người cần ăn, thở để tồn tại. Nhưng, khác xa với con vật, ăn uống của con người còn là một hành động mang tính văn hóa chứ không chỉ dừng lại ở bản năng sinh tồn. Bữa ăn gia đình và đặc biệt là bữa ăn gia đình nhiều thế hệ là một môi trường văn hóa, một không gian văn hóa thể hiện một quá trình tiếp nối và bảo lưu văn hóa khá độc đáo của người Việt. Ở đây, mọi yếu tố văn hóa không chỉ chuyển tải trong chuyện ăn gì mà còn luôn luôn được gìn giữ trong khuôn phép cổ truyền, một lối ăn theo trật tự truyền thống[5].

Khi ăn cùng nhau, mỗi một cá nhân sẽ hiểu được mình là một bộ phận không thể tách rời với những thành viên còn lại trong gia đình, bởi khi bữa ăn mà thiếu đi một thành viên (nhất là những gia đình trẻ) thì không khí sẽ thiếu đi sự ấm cúng vốn có. Trong một bữa cơm, khi đã có mặt đầy đủ các thành viên trong gia đình, người nhỏ tuổi bao giờ cũng phải mời người lớn tuổi hơn trước khi dùng cơm, điều này thể hiện phép lịch sự tối thiểu trong giao tiếp. Ở các nước phương Tây, các thành viên trong gia đình tuy ngồi ăn chung nhưng mỗi người có một suất riêng; còn trong gia đình người Việt, thức ăn được dọn lên trong cùng một mâm với đủ loại món ăn, và mọi người có quyền ăn theo sở thích. Chính vì ăn chung nên các thành viên trong gia đình lại có dịp thể hiện sự quan tâm lẫn nhau như nhường nhau món ăn ngon hay gắp thức ăn cho nhau. Trong đó, thành viên lớn tuổi nhất bao giờ cũng được những thành viên còn lại ưu tiên gắp cho những miếng ngon để thể hiện thái độ tôn trọng và yêu quý.

      Bữa ăn của người Việt không chỉ mang tính chất gia đình khép kín mà còn là nét đẹp văn hóa giữa người với người trong xã hội. Mời khách một bữa cơm gia đình thân mật vừa thể hiện được tấm lòng gia chủ, vừa chứng tỏ tài đảm của người nấu ăn. Bữa ăn không chỉ đơn thuần là cuộc vui mà còn thể hiện tấm lòng hiếu khách. Mỗi khi có dịp tổ chức ăn uống, gia đình nào cũng làm những món thật ngon để mời mọi người. Khách tới nhà ăn, người phụ nữ sẽ được dịp trổ tài khéo léo để chồng hãnh diện. Một điều rất tế nhị và lịch sự là chủ nhà không bao giờ ngừng ăn khi khách vẫn còn đang dùng bữa. Nếu khách dừng bữa, chủ nhà bao giờ cũng có lời mời khách ăn thêm[6].

Đó là những nét văn hóa đặc trưng của người Việt Nam mà trong thời buổi kinh tế hội nhập chúng ta cần phải gìn giữ và trân trọng. Nếu những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc bị mất đi có nghĩa chúng ta cũng đang tự đánh mất mình.

4.2. Nếu không phải nấu ăn thì gia đình sẽ tiết kiệm được nhiều thời gian hơn, các thành viên cũng có thể chủ động giờ giấc, tập trung lo cho sự nghiệp, học hành và dành nhiều thời gian để tâm sự, vui chơi với nhau hơn. Đó là những cái lợi trước mắt, còn cái hại của việc mất đi bữa cơm gia đình là như thế nào? Nguyên nhân tại sao bữa cơm gia đình dần dần không còn được chú trọng và quan tâm? Trước đây, dù bận rộn cách mấy các thành viên trong gia đình cũng cố gắng gặp nhau vào bữa ăn trưa và ăn tối. Nhưng hiện nay, một bữa ăn tối trong ngày có đủ mặt cả gia đình không còn là điều dễ dàng nữa. Điều họ quan tâm là kiếm tiền, tạo dựng sự nghiệp, vun đắp cho cuộc sống gia đình đầy đủ chứ không quá chú trọng đến bữa ăn như: ăn ở đâu, ăn vào lúc nào. Và, sau giờ làm, nhiều ông chủ gia đình còn phải lai rai với bạn bè, tạo quan hệ xã giao cho công việc được thuận tiện hơn. Ngoài ra, ngày càng có nhiều quán ăn sẵn sàng phục vụ mọi nơi mọi lúc cho đủ các tầng lớp trong xã hội, từ cơm bụi, cơm vỉa hè, cơm hộp cho đến cơm văn phòng, cơm nhà hàng… nên càng khiến con người dần xa bếp lửa gia đình.

Trong thời gian gần đây, ở các đô thị, điều kiện kinh tế và đời sống của nhân dân ta đã có nhiều thay đổi theo chiều hướng tích cực. Mức sống người dân được nâng lên, nhưng quỹ thời gian của mỗi người thì lại ngày một eo hẹp dần. Để đáp ứng nhu cầu thực tế, nhiều hàng quán đã mọc “như nấm” với đủ loại thực phẩm chế biến sẵn. Hầu hết các loại thức ǎn này nhìn bề ngoài rất hấp dẫn, nhưng giá trị dinh dưỡng thường nghèo nàn, các món ăn lặp đi lặp lại hoặc đôi khi không đảm bảo vệ sinh hay quá nhiều dầu mỡ, không tốt cho sức khỏe. Quá trình đô thị hóa với thức ăn fastfood đã không ít thì nhiều làm tăng các bệnh béo phì, tim mạch, ung thư, tiểu đường… Chính vì vậy, các gia đình ít nhất nên cố gắng duy trì bữa ǎn tối với các món ǎn ngon truyền thống dân tộc, phối hợp nhiều loại thực phẩm đảm bảo giá trị dinh dưỡng và hợp vệ sinh.

4.3. Khi ta thấy không còn thời gian dùng cơm với gia đình, ít nhất là bữa tối, có nghĩa là chúng ta đã quá bận. Sự “quá bận” đó dù muốn dù không cũng có thể làm ảnh hưởng đến hạnh phúc gia đình. Chính vì vậy, ngoài việc dành thời gian cho công việc, học hành, tạo lập các mối quan hệ, thì gia đình và bữa cơm gia đình cũng nên được ta dành sự quan tâm một cách hợp lý:

Chúng ta nên đa dạng hóa bữa cơm, tránh sự lặp đi lặp lại nhàm chán vài món ăn và đặc biệt chỉ trò chuyện với nhau về những chủ đề “trung lập” nhẹ nhàng, không nên khơi gợi hay bàn luận những gì có thể đưa đến mâu thuẫn, tranh cãi trong các thành viên. Cũng không nên trách mắng hay dạy dỗ con cái trong bữa ăn, vì khi ăn ai cũng cần thoải mái và vui vẻ. Dù bữa ăn có là thời gian hiếm hoi quý báu mà các thành viên trong gia đình họp mặt đông đủ đi chăng nữa thì cũng không nên tận dụng quỹ thời gian đó để bàn luận những việc có tính chất quan trọng. Trên cơ sở đó, bữa cơm gia đình sẽ mang một không khí ấm cúng, hạnh phúc.

Tất cả các thành viên đều phải có trách nhiệm và quyền lợi tham gia vào việc chọn lựa thực đơn, chuẩn bị và nấu nướng. Đối với trẻ em, chúng ta có thể dạy chúng những bước sơ đẳng trong nấu nướng, chế biến món ăn và cách ăn uống, từ đó nâng lên thành văn hóa ứng xử trong bữa ăn như cách mời và gắp thức ăn cho người lớn tuổi. Những bài học nhẹ nhàng mang tính thực hành như thế khiến ta dễ dàng uốn nắn trẻ hơn, tạo thành thói quen tốt.

Bên cạnh đó cũng nên tạo không gian ấm cúng, lãng mạn cho bữa ăn gia đình để những thành viên trong gia đình cảm thấy bữa ăn thật sự là một khoảng thời gian hạnh phúc không thể bỏ qua. Và như thế, khi nghĩ về bữa cơm gia đình sau một ngày mệt mỏi, mọi người sẽ mong được về nhà, chỉ đơn giản là tìm một vài phút bình yên...

Cũng nên tạo ra những sân chơi hữu ích như các cuộc thi nấu ăn, kiến thức dinh dưỡng với sự tham gia của tất cả các thành viên trong gia đình, để từ đó định hướng suy nghĩ của giới trẻ về tầm quan trọng của bữa ăn gia đình. Định hướng cho lớp trẻ nhìn nhận vấn đề bữa cơm gia đình trong thời buổi công nghiệp hiện nay một cách thấu đáu hơn. Lối sống đô thị đang cuốn giới trẻ vào công việc, vào học hành mà quên đi nhiều giá trị truyền thống đáng quý, hãy hướng giới trẻ đến một suy nghĩ mang tính dân tộc, để giá trị văn hóa dân tộc không một sớm một chiều mà mai một.                    

5. Kết luận

 Bữa cơm gia đình ngoài giá trị vật chất vốn có còn mang đến cho các thành viên trong gia đình niềm vui sum họp. Trong giai đoạn chuyển tiếp, dưới tác động của cơ chế thị trường, đặc biệt ở các đô thị, bữa cơm gia đình dần đánh mất vị trí quan trọng vốn có của nó. Các tiệm ăn, hàng cơm xuất hiện ngày càng nhiều trong một xã hội công nghiệp hóa đã dần góp phần làm giảm vị trí bữa cơm trong gia đình.

 Những thay đổi của bữa cơm trong quá trình đô thị hóa ngày nay khiến chúng ta băn khoăn giữa vấn đề truyền thống và hiện đại trong việc tổ chức, sắp xếp đời sống gia đình. Hiện đại đến đâu và truyền thống đến chừng mực nào? Bữa cơm gia đình trong quá trình đô thị hóa, giữ hay không giữ, bảo lưu hay tiếp biến, điều này tùy thuộc vào quan niệm của mỗi người, mỗi nhà. Mọi người đều hiểu, có những giá trị truyền thống cần được giữ gìn, thế nhưng giữ gìn như thế nào thì vẫn là một vấn đề nan giải, đòi hỏi nhiều thời gian và ý thức.

“Văn hóa gia đình đang chuyển từ truyền thống sang hiện đại. Song văn hóa gia đình dù hiện đại đến đâu cũng không thể tách rời những giá trị truyền thống, vì đó là điều duy nhất có thể gắn kết những thành viên trong gia đình lại với nhau” - giáo sư Từ Giấy khẳng định.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Tài liệu sách

1. Phan Huy Lê và nnk (tuyển chọn và chỉnh lý) 2002: Các nhà Việt Nam học nước ngoài viết về Việt Nam. – NXB Thế giới Hà Nội, 757 tr.

2. Phan Ngọc 2002: Bản sắc văn hóa Việt Nam. – NXB Văn học, 550 tr.

3. Trần Ngọc Thêm 1997: Tìm về bản sắc văn hóa Việt Nam. - NXB Tp. Hồ Chí Minh, 680 tr.

Tài liệu Internet

1.www.thanhnien.com.vn/Doisong/2007/6/19/197469.tno

2.nguoivienxu.vietnamnet.vn/vanhoaamthuc/2007/08/729279

3.www.amthuc.com/congdong/archive/index.php/t-635.html

4. www.vnnavi.com/news/buacomgiadinh.html - 20k -

5.www.hoilhpn.org.vn/NewsDetail.asp?Catid=134&NewsId=6376&lang=VN

6.www.tuoitre.com.vn/Tianyon/Index.aspx?ArticleID=216511&ChannelID

7.www.vietnamnet.vn/xahoi/doisong/2006/11/632281/ - 18k

8.www.tienphongonline.com.vn/Tianyon/Index.aspx?ArticleID=61880&Chann

9.www.daily.com.vn/news?m=rel&hli=3y_h-g235_00-4-u5W - 39k

10. www.dantri.com.vn/tinhyeu-gioitinh/2006/11/152012.vip - 90k

Chú thích