Sân khấu tuồng Việt Nam mang đặc trưng chung của sân khấu châu Aá là cấu trúc kịch bản, vở diễn theo kiểu tự sự và sân khấu kịch Pháp mang đặc trưng chung của sân khấu châu Âu là cấu trúc kịch bản, vở diễn theo kiểu A-ri-xtốt. Vì vậy, cải lương cũng đã có hai kiểu vở diễn rất khác nhau, nhưng cả hai lại có chung một nguồn âm nhạc. Các bài bản âm nhạc của cải lương đậm chất dân tộc, có đầy đủ để thể hiện tâm trạng nhân vật với tất cả các trạng thái khác nhau, tạo điều kiện cho diễn viên ca hát kết hợp với diễn xuất dù biểu diễn theo kiểu tuồng Việt Nam hay theo kiểu kịch Pháp.

Trong quá trình phát triển, các bài bản cải lương đã được bổ sung thêm từ nguồn dân ca, hò, lý. Và khi tiếp cận, giao lưu với sân khấu kịch hát Quảng Đông (Trung Quốc) và tân nhạc của phương Tây, cải lương cũng đã chọn lọc một số bài bản, dân tộc hóa để làm giàu thêm vốn âm nhạc sẵn có. Cùng lúc bổ sung thêm các bài bản, dàn nhạc dân tộc của cải lương đã biết cách tiếp nhận các nhạc cụ hiện đại. Những cây đàn vi-ô-lông, măng-đô-lin, ghi-ta của phương Tây được các nghệ sĩ Việt Nam khoét phím để khi chơi đàn, cung bậc và giai điệu phù hợp với dàn nhạc dân tộc đã có sẵn. Cho tới nay, cây đàn ghi-ta phím lõm là nhạc cụ chính của cải lương và đã trở thành cây đàn dân tộc của Việt Nam.

Một thời gian khá dài, hai kiểu biểu diễn trong hai loại vở diễn của cải lương tồn tại gần như độc lập nhau và cuộc đấu tranh giữa việc giữ gìn bản sắc dân tộc với việc phát triển hiện đại diễn ra chủ yếu trong lĩnh vực âm nhạc.

Những bài bản sẵn có của cải lương khó về nhạc lý, một số bị trùng lắp cho nên các nghệ sĩ đã thu ngắn, giảm dần khi sử dụng trên sân khấu, đồng thời để bù đắp, một số sáng tác mới đã ra đời. Sáng tác mới của các nghệ sĩ ít hiểu biết về âm nhạc dân tộc dần dần đã làm cho âm nhạc cải lương phai nhạt bản sắc. Ban đầu còn "tân, cổ giao duyên" nhưng theo thời gian nhạc tân đã hoàn toàn lấn ác nhạc cổ. Không còn hồn nhạc dân tộc, chỉ biết chạy theo cái mới, nhiều vở diễn cải lương đã bị lai căng, mất gốc.

Các bài bản có sẵn của cải lương chính là sự định hình về âm nhạc. Trong quá trình tiếp cận cái mới, không thể không căn cứ vào cái đã định hình, cái đã tạo nên bản sắc dân tộc cho cải lương. Nhưng sự định hình này không đồng nghĩa với sự cố định, bất di bất dịch vì cải lương đã chứng minh rằng, các bài bản đó có thể thu ngắn, hoặc có thể từ đó phát triển thêm thành những bài bản mới (như từ bài Dạ cổ hoài lang phát triển thành bài vọng cổ). Và như vậy, âm nhạc cải lương đã tạo cho mình một khả năng đặc biệt. Đó là vừa định hình, vừa phát triển. Nói cách khác, âm nhạc cải lương định hình để phát triển và phát triển để định hình. Đó cũng chính là mối quan hệ giữa bản sắc dân tộc và phát triển hiện đại của cải lương xét theo góc độ âm nhạc. Không nhìn nhận và giải quyết mối quan hệ giữa định hình và phát triển của âm nhạc, cải lương có tính biện chứng thì khó giữ được bản sắc dân tộc. Nếu chỉ biết định hình cải lương không đáp ứng được với các yêu cầu mới của thời đại và nếu chỉ biết phát triển hiện đại thì cải lương sẽ mất gốc, lai căng.

Từ những kinh nghiệm của âm nhạc cải lương đã nêu trên, những người hoạt động sáng tạo cũng đã nhận ra mối quan hệ giữa truyền thống và hiện đại khi viết kịch bản và xây dựng vở diễn cho loại hình cải lương. Kế thừa sân khấu tuồng truyền thống Việt Nam, cải lương được cấu trúc kịch bản theo kiểu tự sự, mở, thoáng. Trang trí, biểu diễn theo phong cách ước lệ, tượng trưng tạo điều kiện để diễn viên phát huy tối đa các trình thức biểu diễn kết hợp múa và hát.

Tiếp nhận sân khấu kịch Pháp cải lương lại được cấu trúc kịch bản theo kiểu A-ri-xtốt, khép, chặt. Trang trí, biểu diễn theo phong cách tả thực. Diễn viên đi sâu vào khai thác nội tâm nhân vật phù hợp với các vai diễn khác trong hệ thống hình tượng chung để làm rõ chủ đề của tác phẩm. Yếu tố múa không được chú trọng ở dạng vở diễn này dù thể hiện đề tài cổ.

Ở hai kiểu cấu trúc tưởng chừng trái ngược nhau đó, cải lương lại tạo được vùng giao thoa, tạo được cho mình một kiểu cấu trúc, mở thoáng của tuồng cùng lúc với cấu trúc khép, chặt của kịch A-ri-xtốt. Được như vậy, vì cải lương không chỉ kế thừa sân khấu tuồng truyền thống và tiếp nhận sân khấu kịch hiện đại là hai thực thể độc lập như nhiều người đã làm, mà hai yếu tố này còn được nhìn nhận và giải quyết như là hai mặt đối lập, tồn tại thống nhất, biện chứng trong một tác phẩm. Và sự thống nhất biện chứng giữa hai yếu tố kế thừa truyền thống của sân khấu tuồng và yếu tố tiếp nhận hiện đại của sân khấu kịch sẽ tạo điều kiện cho sân khấu kịch sẽ tạo điều kiện cho sân khấu kịch sẽ tạo điều kiện cho sân khấu cải lương luôn luôn phát triển hiện đại mà vẫn giữ trong nó bản sắc của sân khấu dân tộc.

Theo quan niệm này, trong một tác phẩm (kịch bản, vở diễn) cải lương luôn bao gồm hai yếu tố truyền thống và hiện đại tồn tại trong sự thống nhất biện chứng và trong một tác phẩm âm nhạc cải lương luôn bao gồm hai yếu tố định hình và phát triển tồn tại trong sự thống nhất biện chứng. Có như vậy, trong quá trình phát triển cả về biểu diễn và âm nhạc, cải lương luôn giữ trong mình tố chất dân tộc với bản sắc riêng. Và bản sắc dân tộc có được bao nhiêu tùy thuộc vào bản lĩnh những người sáng tạo giải quyết các mối quan hệ biện chứng đã được đề cập trong từng tác phẩm.

Nguồn: http://www.binhthuan.vn