Tuy đóng vai trò quan trọng nhưng nếu du lịch sinh thái biển chỉ quan tâm đến mục tiêu kinh tế mà không chú ý đến vấn đề hủy hoại môi trường và sự tàn phá của văn hóa thì hậu quả của nó thật khó lường. Phát triển du lịch bền vững ở Nha Trang hiện nay là một đòi hỏi khách quan và rất gay gắt. Để giải quyết bài toán không đơn giản này, ta cần chú trọng vấn đề văn hóa sinh thái biển.

Khái niệm Văn hóa sinh thái được nhiều nhà khoa học quan tâm nghiên cứu. Theo nghĩa rộng, văn hóa sinh thái là tất cả các giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra trong quá trình tác động và biến đổi giới tự nhiên nhằm tạo ra cho mình một môi trường sống tốt đẹp hơn, trong lành và hài hòa với tự nhiên, hướng đến cái đúng, cái tốt, cái đẹp vì sự phát triển lâu bền của xã hội.[1]

Ngô Đức Thịnh cho rằng: Có thể quan niệm văn hóa sinh thái được sản sinh ra trong quá trình con người thích ứng với môi trường sống, từ đó hình thành nên những tri thức, hành vi, ứng xử, tập tục, nghi lễ, thói quen… tương thức với môi trường sinh thái ấy. Tất cả những cái đó nhằm đảm bảo cho sự sinh tồn và đáp trả của con người trước những thách thức của môi trường sống.[2]

Văn hóa sinh thái biển được hiểu như là hệ thống các tri thức về môi trường sinh thái biển cùng các giá trị, biểu trưng và ứng xử của con người với biển một cách tích cực nhất nhằm làm cho môi trường biển ngày càng trong lành hơn, đẹp đẽ hơn, phát triển bền vững hơn. Chính sự bảo vệ tự nhiên sinh thái đó cũng là sự bảo đảm cho cuộc sống bền vững của con người. Văn hóa sinh thái biển được biểu hiện cụ thể trong nếp sống văn hóa sinh thái biển: từ lối tư duy sinh thái đến hành vi ứng xử cụ thể của con người. Có thể hiểu đó là tình yêu đối với biển - đảo với thái độ tôn tạo, bảo vệ vẻ đẹp và sự trong sạch của thiên nhiên.

Khi nếp sống văn hóa sinh thái được biểu hiện dưới những quy ước, chuẩn mực của con người đối với biển, nhằm đảm bảo sự cùng tồn tại, phát triển của tự nhiên và xã hội thì được gọi là đạo đức sinh thái biển.

            Nội hàm của du lịch là giá trị văn hóa. Hoạt động du lịch sinh thái biển ở Nha Trang không chỉ đơn thuần đưa du khách đến với những cảnh quan mà thiên nhiên ban tặng mà còn là không gian, thời gian văn hóa biển. Đây là quá trình lâu dài mà con người sống với biển, ứng xử với biển: từ việc sử dụng những phương tiện ghe thuyền để ra biển, phương thức đánh bắt hải sản, cách thức chế biến món ăn từ biển đến những hoạt động vui chơi, lễ hội, phong tục tập quán, thói quen sinh hoạt… . Tất cả thấm đẫm trong từng hoạt động đưa đón và phục vụ du lịch. Bản thân môi trường sinh thái luôn gắn liền với môi trường văn hóa. Chúng hòa quyện vào nhau, tác động lẫn nhau tạo nên sắc thái riêng biệt của du lịch sinh thái biển – đảo Khánh Hòa mà không nơi nào có được.

Sự phát triển của hoạt động du lịch, đặc biệt là du lịch sinh thái biển, có liên quan mật thiết với môi trường biển. Sự đa dạng, giàu có, nguyên sơ và thanh khiết của môi trường sinh thái biển ở Nha Trang là những thế mạnh hấp dẫn du khách tới đây. Trong những năm gần đây, du lịch sinh thái đang phát triển khá mạnh ở Nha Trang với nhiều loại hình khác nhau. Văn hóa sinh thái biển của con người Nha Trang cũng khẳng định vị trí then chốt đối với chất lượng dịch vụ du lịch. Trên cơ sở tài nguyên biển quý giá mà thiên nhiên ban tặng, con người Nha Trang hiền hòa, thanh lịch, yêu biển và mến khách đã góp phần tạo nên giá trị sản phẩm du lịch Nha Trang.

Dưới sự lãnh đạo của Tỉnh ủy và UBND tỉnh Khánh Hòa, công tác bảo vệ môi trường theo nội dung Xanh – Sạch – Đẹp – Văn minh trên địa bàn thành phố có nhiều tiến bộ. Bãi biển duy trì thường xuyên vệ sinh, sàng lọc cát. Xây dựng đường đi bộ và đèn đường, xây dựng công viên bãi biển, làm đẹp cảnh quan và phòng chống các tệ nạn xã hội trên bãi biển. Gìn giữ, bảo tồn và nuôi trồng, phát triển các loại sinh vật biển... Những định hướng và việc làm trên đã cải thiện đáng kể môi trường biển nói riêng và môi trường du lịch nói chung, làm cho hoạt động du lịch ở Nha Trang – Khánh Hòa trong những năm vừa qua đạt được những thành tựu đáng tự hào.

Tuy vậy, môi trường sinh thái biển ở Nha Trang vẫn còn nhiều vấn đề cần bàn. Một số dự án phát triển du lịch thiếu quy hoạch có ảnh hưởng lớn đến môi trường và cảnh quan ven biển. Các hoạt động phát triển này thường không tính đến các nhân tố môi trường như sự cần thiết phải có khoảng cách từ công trình đến bãi biển, tính ổn định của các bãi biển phía trước, khái niệm thẩm mỹ trong xây dựng... Hậu quả là hiện tượng xói mòn mặt trước của bãi biển. Các khu nhà, resort rải rác dọc ven biển không phù hợp với yêu cầu quy hoạch của địa phương cũng gây nên những tác động xấu đối với hệ sinh thái và cảnh quan.

Việc thải chất sinh hoạt, y tế và sản xuất không được xử lý tốt, thậm chí trực tiếp đẩy xuống biển đã gây ô nhiễm nguồn nước biển, làm ảnh hưởng đến các bãi ngầm san hô và các sinh vật dưới biển, làm giảm chất lượng của môi trường biển.

Các bãi san hô cũng rất hấp dẫn du khách ở vùng ven biển. Song vì thiếu những biện pháp bảo tồn nên nguồn tài nguyên này đang bị hủy hoại ở nhiều mức độ khác nhau. Sự dẫm đạp trực tiếp của du khách và dân địa phương lên bãi san hô, hay khai thác san hô làm hàng lưu niệm, nhặt vỏ sò, thả neo ở bãi san hô... là những nguyên nhân làm ảnh hưởng trực tiếp đến hệ sinh thái san hô. Gần đây, người ta còn đánh bắt các loài cá đẹp ở rạn san hô để kinh doanh làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường sinh thái san hô.

Sự khai thác quá mức không những đang làm cạn kiệt dần nguồn tài nguyên biển mà còn làm mất cân bằng sinh thái của các quần xã thực vật, dẫn đến hậu quả khó lường là sự suy thoái của một số loài sinh vật và hệ sinh thái biển. Đây là vấn đề lớn không chỉ ở vùng biển Nha Trang – Khánh Hòa nói riêng mà còn ở Việt Nam nói chung và xa hơn là khu vực Đông Nam Á.

Vấn đề bảo vệ môi trường biển đã trở nên cấp bách. Trong phạm vi tỉnh nhà, đã có nhiều công trình nghiên cứu, hội thảo khoa học về vấn đề này. Nhiều giải pháp nhằm giảm thiểu suy thoái và ô nhiễm môi trường biển ở Nha Trang đã được đặt ra và đang được tiến hành nhằm xây dựng một môi trường biển bền vững và phát triển du lịch bền vững. Tuy nhiên, cái gốc của vấn đề lại nằm ở văn hóa sinh thái của chính con người.

Xây dựng và phát triển văn hóa sinh thái biển ở Nha Trang trong tình hình hiện nay là một quá trình vừa mang tính trước mắt, cấp thiết, vừa mang tính lâu dài, chiến lược. Đứng trước yêu cầu ấy, chúng tôi xin đưa ra một số giải pháp như sau:

Thứ nhất, phát huy truyền thống văn hóa sinh thái dân tộc trong ứng xử với tự nhiên nói chung, truyền thống tôn trọng, hài hòa và hòa hợp với biển của cư dân địa phương. Đây là nền tảng văn hóa vô cùng quan trọng và quý giá để xây dựng một hệ thống văn hóa sinh thái biển mới, phù hợp với thực tiễn, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của quá trình phát triển bền vững.

Thứ hai, một trong những mục tiêu quan trọng của quá trình này là phải xây dựng ý thức, nhận thức, lối sống, hành vi mang tính văn hóa sinh thái biển nhằm bảo vệ và cải tạo môi trường biển. Đó là quá trình tổng hợp văn hóa sinh thái – nhân văn nói chung, trong đó xây dựng nếp sống văn hóa sinh thái biển là rất quan trọng. Trong nếp sống văn hóa sinh thái biển, sự gắn bó giữa tri thức sinh thái, đạo đức sinh thái và thẩm mỹ sinh thái là nhân tố có vai trò hạt nhân. Nếp sống văn hóa sinh thái biển phải được thể hiện trên tất cả các lĩnh vực của hoạt động văn hóa. Đồng thời, nếp sống đó phải trở thành tập quán của cư dân thành phố biển, mỗi con người phải có những hành vi tác động tích cực vào việc giữ gìn và xây dựng môi trường biển theo hướng tốt đẹp và bền vững.

Thứ ba, văn hóa sinh thái biển bao giờ cũng quan tâm đến quan hệ, cách ứng xử của con người với biển, tức là phải chú trọng đến đạo đức sinh thái biển. Trong đó, đạo đức sinh thái biển được coi là một khâu quan trọng bên cạnh đạo đức xã hội mà con người cần được bổ sung và khắc sâu thêm nữa, đặt ra như một thước đo giá trị con người – xã hội trong mối quan hệ với tự nhiên. Đạo đức sinh thái biển đúng đắn phải là sự thống nhất hữu cơ giữa lợi ích của biển và lợi ích của con người nhằm bảo vệ tính chỉnh thể toàn vẹn của hệ thống tự nhiên (biển, đảo) – con người – xã hội. Để xây dựng đạo đức sinh thái biển, con người cần phải thay đổi tư duy, quan niệm về biển, về vị trí của con người và mối quan hệ của con người với biển. Do đó, đạo đức sinh thái biển hợp lý là đạo đức đảm bảo cho cả lợi ích của con người và lợi ích của biển, kết hợp một cách hợp lý giữa khai thác nguồn lợi của biển cho phát triển du lịch và bảo vệ, cải thiện sự tồn tại, giá trị nội tại của biển.

Thứ tư, để làm tốt các nội dung trên, vấn đề giáo dục văn hóa sinh thái được đặt ra nhằm chuẩn bị, trang bị cho mỗi cá thể, nhân cách tham gia một cách chủ động, tích cực vào hoạt động bảo vệ và cải thiện môi trường biển trong toàn cộng đồng xã hội, mọi tầng lớp, lứa tuổi. Cần áp dụng một cách rộng rãi, linh hoạt hơn nữa các hình thức giáo dục, tuyên truyền trong nhân dân địa phương và du khách, tạo ra những làn sóng mạnh mẽ, thúc đẩy nhanh chóng và sâu rộng hơn nội dung tuyên truyền, giáo dục.

Nhận thức đúng đắn mối quan hệ hữu cơ giữa con người với biển, xác định một cách có ý thức các hoạt động thực tiễn của con người phù hợp với quy luật của tự nhiên là cơ sở để giải quyết các vấn đề sinh thái, môi trường sinh thái nói chung và môi trường sinh thái biển nói riêng ở Nha Trang.

Con người và văn hóa sinh thái biển của con người chính là yếu tố then chốt để phát triển du lịch bền vững ở Nha Trang – Khánh Hòa.

 Nguồn: Văn hoá biển đảo Khánh Hoà, NXB Văn hoá, 2012.