Ngày nay, các nước trên thế giới có xu hướng chung là khai thác giá trị di sản văn hóa trong phát triển du lịch (du lịch văn hóa). Vì ngày càng nhiều khách du lịch quan tâm đến các sản phẩm du lịch văn hóa. Đây là điều kiện thuận lợi cho du lịch văn hóa phát triển. Nói cách khác, nhu cầu về các yếu tố văn hóa trong du lịch đã và đang ngày càng trở thành yếu tố quan trọng, không thể thiếu trong mọi hoạt động và phát triển du lịch của mỗi quốc gia, mỗi địa phương.
Xét về nhu cầu du lịch, di sản văn hóa là nguyên nhân nội sinh của nhu cầu du lịch, là nội hàm của khái niệm du lịch. Điều đó có nghĩa rằng, nếu chúng ta tước bỏ những yếu tố của văn hóa thì du lịch trở nên vô nghĩa. Hay nói cách khác, du lịch là hoạt động văn hóa của con người nói chung để thoả mãn nhu cầu nghỉ ngơi, tìm hiểu, khám phá và thẩm nhận những giá trị của xứ sở ngoài nơi cư trú thường xuyên của con người.
Di sản văn hóa không những là điều kiện môi trường cho du lịch phát triển mà còn là yếu tố quan trọng trong việc xác định quy mô, thể loại, chất lượng và hiệu quả hoạt động kinh doanh du lịch trong mỗi vùng, mỗi quốc gia. Nó là nền tảng để du lịch tạo ra những sản phẩm du lịch đặc trưng, độc đáo và hấp dẫn đối với du khách từ địa phương và quốc gia khác.
Xét về nhu cầu văn hóa, du lịch là phương tiện chuyển tải, trình diễn các giá trị di sản văn hóa của địa phương, vùng, quốc gia để du khách khám phá, chiêm ngưỡng và thưởng thức. Nhờ các hoạt động du lịch mà sự giao lưu văn hóa giữa các cộng đồng, các quốc gia, các dân tộc được mở rộng. Đồng thời, nó cũng bổ sung làm phong phú thêm bản sắc văn hóa của mỗi quốc gia, mỗi dân tộc. Hơn bất kỳ một phương tiện thông tin quảng cáo nào khác, nó có khả năng mang lại cơ hội nâng cao dân trí, chất lượng cuộc sống, tuyên truyền giáo dục về truyền thống dân tộ.
Để phục vụ cho nhu cầu thẩm nhận của con người với nhu cầu khám phá, tìm hiểu, du lịch còn là phương tiện đánh thức, làm trỗi dậy các giá trị di sản văn hóa đang bị lãng quên hoặc mai một dần theo thời gian và cũng để củng cố tình yêu quê hương đất nước, tôn vinh tinh thần tự hào dân tộc. Nhờ các hoạt động du lịch mà các di sản văn hóa, các giá trị nhân văn được khôi phục, tôn tạo. Du lịch cũng đem lại lợi nhuận không nhỏ. Nó cho phép các địa phương tích luỹ và phát triển kinh tế - xã hội trong đó có văn hóa. Nhờ đó mà các di sản văn hóa (vật thể và phi vật thể) được bảo vệ, duy trì và phát triển.
Hiểu rõ và xác định tầm quan trọng của di sản văn hóa trong hoạt động du lịch, những năm qua, phát triển du lịch văn hóa là một trong những nội dung quan trọng trong Chương trình phát triển du lịch của tỉnh Khánh Hòa. Bằng việc phối hợp thực hiện khá chặt chẽ và đồng bộ của các cấp, các ngành, các doanh nghiệp, các địa phương và toàn thể nhân dân trong các hoạt động văn hóa du lịch, du lịch Khánh Hoà đã gặt hái nhiều thành công và được đánh giá là một trong các chương trình kinh tế trọng điểm của tỉnh đạt hiệu quả tốt.
Thực tế cho thấy, với tài nguyên du lịch vượt trội và bề dày phát triển, những năm qua, Khánh Hòa đã tích cực phát huy tiềm năng di sản văn hóa biển, đảo. Đối với sự phát triển bền vững các loại hình dịch vụ du lịch, du lịch biển đảo có sản phẩm chủ đạo là du lịch sinh thái nghỉ dưỡng, tham quan danh thắng biển đảo gắn với di tích lịch sử, văn hóa qua quá trình hình thành và phát triển. Khánh Hòa đã xây dựng được các sản phẩm dịch vụ đặc thù về du lịch biển, du lịch văn hóa, lịch sử, danh lam thắng cảnh, du lịch sinh thái biển - núi, du lịch kết hợp các lễ hội, tổ chức sự kiện, hội nghị, hội thảo... Qua đó, du lịch đã phát huy tốt vai trò là ngành kinh tế trọng điểm của tỉnh. Với bước đi phù hợp với chiến lược, quy hoạch phát triển, Khánh Hòa là một trong các trung tâm du lịch biển nổi tiếng không chỉ của cả nước, mà của cả khu vực.
Với khoảng 385 km bờ biển và 4 vịnh nổi tiếng với các bãi cát trắng mịn, nước trong xanh và hàng trăm hòn đảo gần bờ, Khánh Hòa là địa phương giàu tiềm năng du lịch vào bậc nhất của các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ. Trong đó, vịnh Nha Trang, Cam Ranh và Vân Phong được xếp vào trong số những hàng vịnh đẹp và có điều kiện thiên nhiên tốt nhất thế giới để phát triển các ngành kinh tế biển, trong đó có du lịch.
Tháng 6 năm 2003, vịnh Nha Trang đã được công nhận là một trong những vịnh đẹp nhất thế giới. Năm 2005, vịnh Nha Trang (cùng với Mũi Đôi - Hòn Đầu, điểm cực Đông của Việt Nam) đã được công nhận là di sản quốc gia. Cũng từ 2003 đến nay, thành phố Nha Trang đã được chọn là nơi tổ chức các kỳ festival biển với những hoạt động văn hóa, lễ hội tổng hợp, phản ánh những giá trị văn hóa truyền thống và đương đại với nhiều hoạt động văn hóa, nghệ thuật, du lịch, thể thao... “Tháng 8-Nha Trang điểm hẹn” cũng mang đậm dấu ấn của biển đảo Khánh Hòa như: ca ngợi vẻ đẹp của biển, khai thác hợp lý nguồn lợi từ biển, bảo vệ môi trường biển, ...
Khánh Hòa có những điều kiện hết sức thuận lợi để đầu tư phát triển đối với lĩnh vực văn hóa du lịch, đặc biệt là du lịch sinh thái nghỉ dưỡng biển đảo từ các danh thắng nổi tiếng như: Đại Lãnh, Vân Phong, Dốc Lết, Nha Trang, Cam Ranh. Cụ thể là các điểm đến mang giá trị thương hiệu và sản phẩm độc đáo như: tổ hợp du lịch cao cấp Vinpearl Land, khu du lịch giải trí Nha Trang (nơi tổ chức cuộc thi Hoa hậu hoàn vũ thế giới), khu nghỉ mát Ana Mandara, Ninh Vân Bay, khách sạn Sunrise, Seraton, hòn Tằm, hòn Mun...
Các bãi biển thiên nhiên tươi đẹp ngày càng thu hút đông đảo du khách. Điều này đã khiến nhiều doanh nghiệp sẵn sàng tham gia đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng kinh doanh du lịch. Nhiều khách sạn, các khu biệt thự nghỉ dưỡng, khu vui chơi giải trí cao cấp khác hiện đang trong quá trình hoàn thiện, triển khai các bước đầu tư. Các sản vật địa phương liên quan đến biển cũng theo đó mà phát triển thành thương hiệu, đậm dấu ấn bản sắc văn hóa bản địa.
Khánh Hòa luôn nhận thức rõ di sản là vốn quý của muôn đời; coi việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản là nhiệm vụ hết sức quan trọng để cùng với thế mạnh du lịch biển đảo tạo ra nhiều loại hình, sản phẩm, dịch vụ du lịch độc đáo, đặc sắc trong tiến trình phát triển.
Nhiều năm qua, cùng với sự hỗ trợ của các bộ, ngành, tỉnh Khánh Hòa đã có nhiều nỗ lực trong thực hiện đầu tư cho công tác bảo tồn, duy tu các di tích lịch sử, văn hóa, bảo vệ các danh lam thắng cảnh vốn có. Để tiếp tục phát huy giá trị di sản văn hóa biển, đảo phục vụ phát triển bền vững các loại hình dịch vụ du lịch, Khánh Hòa đang đẩy nhanh quá trình đầu tư cơ sở vật chất kỹ thuật phục vụ phát triển văn hóa, thể thao và du lịch cho các vùng biển đảo của địa phương. Hiện nay, ngoài việc tiếp tục triển khai đề án Quản lý tổng hợp đới bờ vịnh Nha Trang, tỉnh đã hoàn thành Quy hoạch bảo tồn và phát huy giá trị vịnh Nha Trang. Đề án này đang trình Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch thông qua.
Với tiềm năng và lợi thế phát triển du lịch mang đặc trưng miền biển, những năm đến, du lịch Khánh Hòa sẽ tiếp tục phát huy giá trị, đảm bảo mục tiêu định hướng phát triển.
Nguồn: Văn hóa Biển Đảo Khánh Hòa, NXB Văn hóa, 2012.
