Thư ngỏ của ông Ng.H.V. nhanh chóng khuấy lên làn sóng tranh luận gay gắt từ Bắc chí Nam trên tạp chí Nam phong từ tháng 11-1918 đến tháng 2-1919. Báo Lục tỉnh tân văn ở Sài Gòn cũng có tham gia về vấn đề này (số ngày 28-11-1918). Nhìn chung, các ý kiến đều trách móc, lên án Ng.H.V. cực đoan, có người như Nam Sơn Nguyễn Như Nồng ở Huế còn đòi tòa án Nam kỳ nghĩ xử. Riêng mấy chữ “tiếng mẹ đẻ” thì bị mỉa mai chua cay, trừ ý kiến có phần ôn hòa của Tổng đốc Thân Trọng Huề:
- “Tiếng Annam cách nói, cách viết khác nhau… như kêu mẹ là cái. Tiếng ấy thực là tiếng Annam có đã lâu (tiếng “tổ đẻ”, chớ không phải là tiếng “mẹ đẻ” nhỉ)” (Hữu Tô Phạm Xuân Nùng – NP số 17 – 11/1918).
- “Nam phong là một thứ tạp chí cao thượng, đem những học thuyết sâu xa mầu nhiệm mà dịch ra tiếng nước mình (tức thầy gọi là tiếng mẹ đẻ, thô tục quá! Nên tôi đổi dùng tiếng này” (Tr.V.Đ) – NP số 17).
- “Thơ nó nói: thương tiếng mẹ đẻ, chỉ biết có mẹ, sao chẳng biết có cha?” (Nguyễn Như Nồng – NP số 18 – 12/1918).
- Ông Ng.H.V. gọi là tiếng “mẹ đẻ” là dịch tiếng Tây “langue maternelle” ra, có người không hiểu lại trách ông ấy rằng sao nói tiếng “mẹ đẻ” mà không nói tiếng “cha đẻ”, trách như vậy là hẹp hòi và không ích chi” (Thân Trọng Huề - NP số 19 – 1/1919)…
Qua những ý kiến trên, dễ thấy mấy chữ “tiếng mẹ đẻ” khi ấy còn rất lạ và những tưởng chúng được khai sinh bởi ông Ng.H.V. Song điều thú vị là từ 1901 đã có người dùng mấy chữ “tiếng mẹ đẻ” trên mặt báo. Đó lại là một người Pháp, ông Canavaggio, chủ báo Nông cổ mín đàm2. Trong bài “Vạng sự khởi đầu nan” Canavaggio viết: “Người Lang Sa ai ai cũng là chuyên học tiếng mẹ đẻ mười năm, mười lăm năm. Chớ còn như người Nam ta thì chẳng thấy ai mà có công học chi đến tiếng nước mình” (N.C.M.Đ. số 14, ngày 31-10-1901).
Như vậy, mấy chữ “tiếng mẹ đẻ” có muộn nhất là từ 1901 và vấn đề người Nam cần học tiếng Nam cũng đã được đặt ra từ 1901 trên Nông cổ mín đàm. Tuy nhiên, phải đến 1918 “vấn đề Quốc văn” mới được luận bàn sôi nổi và mấy chữ “tiếng mẹ đẻ” có lẽ cũng được phổ biến từ đó.
-----------------
1. Ng.H.V. tức Nguyễn Háo Vĩnh, người Gia Định, không rõ năm sinh năm mất, từng tham gia phong trào Đông du, được biết đến nhiều qua cuộc tranh luận trên Nam phong năm 1918 và trong việc đả kích cuốn Hà hương phong nguyệt của Lê Hoằng Mưu.
2. Nông cổ mín đàm: tờ báo quốc ngữ tư nhân đầu tiên ở Việt Nam, ra đời 1-8-1901 và tồn tại đến 4-11-1924.
Nguồn: Tác giả
