Để có cái nhìn rõ hơn về vấn đề này, Phóng viên Đài TNND TP.HCM đã có cuộc phỏng vấn với Giáo sư - Tiến sĩ Khoa học Trần Ngọc Thêm, một nhà nghiên cứu về văn hóa Việt Nam. 

* Thưa ông, là một người nghiên cứu và am hiểu rất sâu về lĩnh vực văn hóa cũng như các hoạt động xung quanh các sự kiện văn hóa, lễ hội của Việt Nam, bản thân ông có nhận xét như thế nào của hành vi của người đi lễ hiện nay?

- GS.TSKH Trần Ngọc Thêm: Theo tôi, tình hình các lễ hội ở các đền, miếu, chùa… thời gian qua có nhiều nét phản cảm gây cho xã hội những bức xúc, báo chí cũng phản ánh nhiều. Ở đây có hai vấn đề, một là những người đi lễ, hai là những người có trách nhiệm tổ chức lễ. Ở khía cạnh thứ nhất, tự thân việc đi lễ không có gì xấu cả. Đó là một hoạt động văn hóa. Ở các nước cũng đều có chuyện này cả nhưng riêng ở nước ta, niềm tin về tâm linh ở mức độ rất cao. Không chỉ đơn thuần là chuyện người ta tin và đến tham gia lễ hội mà rất nhiều những hoạt động, dịch vụ đi kèm theo, tất cả đều tự phát và gây nên tình trạng lộn xộn như mời chào, cò mồi… Hay như việc trông giữ xe chặt chém người dân, đặt hòm công đức ở tất cả mọi nơi để tìm cách moi tiền của dân. Những người mượn việc bói toán xem tử vi, tướng số tràn lan khắp mọi nơi… thì đây là những chuyện thuộc về phạm vi của những người tổ chức. Tôi cũng muốn nhắc lại là tự thân những việc bói toán, xem tử vi, tướng số không phải là việc xấu. Chúng ta cũng không nên nhìn nhận vấn đề theo kiểu một chiều. Dưới góc độ nào đó thì hoạt động này đều là những khoa học theo ý nghĩa nào đó. Thế rồi, những chuyện như phóng sanh, đốt vàng mã cũng có những mặt tốt nhất định của nó. Tùy theo nhận thức mà mỗi người có những cách khác nhau để thể hiện. Nhưng nếu đốt vàng mã không vì ông bà tổ tiên mình, mà vì ganh đua với những người hàng xóm bên cạnh thì đó lại là chuyện khác. Đó là chuyện giữa người sống với nhau. Nghĩa là, tôi cho rằng luôn luôn cần phải phân biệt và phân tích kỹ để thấy rằng, trong từng chuyện một, chuyện nào là tốt, chuyện nào là xấu; chuyện nào chấp nhận được và chuyện nào là không chấp nhận được.

* Để hạn chế những hoạt động phản văn hóa đó thời gian qua, cơ quan quản lý đã ban hành nhiều văn bản để điều chỉnh hành vi người đi lễ nhưng xem ra những chuyển biến vẫn không có gì đáng kể, theo ông nguyên nhân vì sao?

- GS.TSKH Trần Ngọc Thêm: Sở dĩ điều đó không chuyển biến gì bởi vì chỉ mang tính hình thức. Những văn bản, những quy định như thế chưa dựa trên những cơ sở khoa học, chưa cụ thể mà chỉ chung chung. Những cấm đoán kiểu như thế xưa đã làm, nay vẫn làm. Thực chất vấn đề tôi cho là các văn bản quản lý và thực thi văn bản đó chưa tốt. Bởi vì, muốn hạn chế, ngăn cản, cấm đoán những người lợi dụng thì chúng ta phải phân biệt được ai là người lợi dụng và ai là thầy bói tốt. Sau khi phân biệt rồi thì mới cấm được những người đang hành nghề lợi dụng. Tôi cho rằng đó là khâu quan trọng bậc nhất. Thế còn những chuyện khác như thùng công đức chẳng hạn, tại sao vẫn cứ bị lợi dụng tràn lan, thì cũng bởi vì công tác quản lý của chúng ta.

* Việc minh bạch trong thu chi tiền công đức ở các đền chùa và di tích hiện nay, một việc mà thiết nghĩ rất đơn giản nhưng theo ông tại sao lại khó thực hiện đến như vậy?

- GS.TSKH Trần Ngọc Thêm: Bởi vì một lễ hội thì bộ phận quản trị của lễ hội đó, chùa thì ban quản trị của chùa đó, đền cũng vậy… những người đó có thực sự trong sáng hay không. Thế rồi, những đền, chùa, lễ hội ấy lại có những cơ quan quản lý trên nữa là chính quyền cơ sở xã, huyện, tỉnh… Những cấp như thế có thực sự là trong sạch hay không, nếu đã không trong sạch thì việc kiểm tra chỉ là hình thức thôi, rồi nhiều khi anh lại ngơ để người ta kiếm tiền rồi chia chác cho anh. Vấn đề là thế chứ thực ra rất đơn giản. Nếu như thực sự trong sáng, nếu như văn bản tốt, nếu như những người quản lý trong sáng thì mọi chuyện đã dễ dàng. Sở dĩ điều này cứ tù mù là bởi văn bản chưa chặt chẽ và thứ hai là những người quản lý trực tiếp thiếu minh bạch, thiếu trong sáng.

* Chỉ còn không lâu nữa sẽ đến ngày lễ trọng của đạo Phật - đó là Lễ Vu Lan báo hiếu, nếu góp thêm một ý kiến để hoạt động này cũng như những lễ hội khác được văn minh hơn, thì đó sẽ là gì, thưa ông?

- GS.TSKH Trần Ngọc Thêm: Lễ Vu Lan hay bất kỳ lễ hội nào khác cũng đều như vậy thôi. Trở lại cũng chỉ có 3 vấn đề. Một là, hệ thống những văn bản quản lý cụ thể ở cấp Bộ phải khoa học hơn, khả thi hơn, hợp lý hơn, hợp lòng dân hơn. Nếu văn bản không hợp lòng dân thì chả có cách nào để văn bản đó được thực hiện tốt hơn cả. Nó phải hợp lòng dân, hợp lý và phải khả thi. Thứ hai, hệ thống quản lý các cấp phải trong sạch, minh bạch. Cuối cùng là trình độ hiểu biết của người dân phải được nâng lên để có thể tự mình phân biệt được cái nào là tốt, cái nào là đúng, cái nào là sai. Nếu giải quyết được 3 cái đó thì cuộc sống chung cũng như các lễ hội của chúng ta nó sẽ mang tính văn hóa, văn minh cao hơn.

* Xin cảm ơn ông!

Đông Huyền

TIN LIÊN QUAN

Trả lại sự tôn nghiêm cho các cơ sở tín ngưỡng, tôn giáo... bao giờ? - (08/08/2013)

Văn minh tại các cơ sở tín ngưỡng, tôn giáo: Thùng công đức “bủa vây” người đi lễ - (07/08/2013)