Theo tục xưa, Lễ Thượng Nguyên được tổ chức vào rằm tháng Giêng. Từ Triều đình đến dân chúng đều lễ Phật trong ngày này. Tục truyền rằng trong ngày rằm tháng Giêng, đức Phật giáng lâm tại các chùa để chứng giám lòng thành của các tín đồ Phật Giáo. Trong dịp này, chùa nào cũng đông người tới lễ bái. Các cụ bà đã quy y cũng nhân ngày lễ này, đến chùa tụng kinh niệm Phật. Các cụ vừa lần tràng hạt vừa kể lại sự tích của đức Phật và bồ tát.

Tết Nguyên Tiêu bắt nguồn từ đâu?

Đêm ngày rằm tháng giêng âm lịch là Tết Nguyên Tiêu cổ truyền của nhân dân Trung Quốc, cũng gọi là "Tết Hoa Đăng". Theo tập tục cũ, đêm ngày rằm tháng giêng, bất cứ trong thành thị hay ở nông thôn, đâu đâu cũng treo đèn kết hoa, mọi người ra ngắm cảnh hoa đăng, đố câu đối, bầu không khí Tết Nguyên Tiêu thật tưng bừng náo nhiệt.

Từ các Đời Đường, Tống đến Minh, Thanh, Tết Nguyên Tiêu đã trở thành hoạt động vui chơi giải trí quan trọng của dân chúng. Tết Nguyên Tiêu treo đèn lồng, ngắm hoa đăng là hoạt động vui chơi giải trí được quần chúng nhân dân ở nhiều khu vực Trung Quốc hết sức hoan nghênh. Đặc biệt những năm gần đây, Tết Nguyên Tiên đã xuất hiện quang cảnh phồn thịnh hơn bao giờ hết. Mọi người đều yêu thích Tết Nguyên Tiêu, vậy tết cổ truyền này được bắt nguồn từ đâu?

Một ý kiến cho rằng, Tết Nguyên Tiêu là có từ Đời Hán, Cuốn "Ngày tết Trung Quốc" xuất bản vào tháng 9 năm 1983 cho rằng: Vua Hán Văn lên ngôi sau khi "dẹp yên cuộc rối ren do gia tộc họ Lã" gây nên, chính ngày đó là ngày rằm tháng giêng. Sau đó cứ vào ngày rằm tháng giêng là vua Hán Văn đều ra khỏi cung vua để đi dạo chơi và "chung vui với dân". Chữ "Dạ" trong cổ ngữ Trung Quốc được gọi là "Tiêu ", cho nên vua Hán Văn đã lấy ngày rằm tháng giêng làm ngày Tết Nguyên Tiêu. Nhưng, lúc đó chưa có tập tục treo đèn lồng. Đến năm thứ 10 Vĩnh Bình, tức năm 67 công nguyên, do đề xuất chủ trương theo đạo phật, vua Hán Minh đã ra sắc lệnh treo đèn lồng trong Tết Nguyên Tiêu để tỏ lòng tôn sùng phật giáo. Đó là cội nguồn treo đèn lồng trong Tết Nguyên Tiêu .

Còn một ý kiến khác thì cho rằng, Tết Nguyên Tiêu bắt nguồn từ hoạt động tôn giáo của phật giáo do Thích-ca-mâu-ni sáng lập. Ngày rằm tháng giêng, tăng lữ tề tựu đông đủ để ngắm cảnh hào quang tỏa ra từ Xá Lỵ của Phật. Cũng có người cho rằng, chung vui Tết Nguyên Tiêu là luật lệ cũ của đạo giáo. Đạo giáo gọi ngày rằm tháng giêng là "Tết Thượng Nguyên".

Về cội nguồn của Tết Nguyên Tiêu, trong dân gian có rất nhiều giải thích. Truyền thuyết cho rằng, Tết Nguyên Tiêu có từ thời vua Hán Vũ. Hồi đó, các cung nữ sau Tết Nguyên Tiêu tháng giêng đều nhớ nhà và nhớ cha mẹ, nhưng cung vua canh phòng cẩn mật, không thể đi gặp mặt cha mẹ? Đông Phương Sóc rất thông minh bèn nghĩ cách để giúp các cung nữ thực hiện nguyện vọng của mình. Bước đầu, Đông Phương Sóc tung tin, cho rằng Hỏa Thần sẽ cử người đến thiêu hủy thành Trường An, khiến cung vua trong nội thành hoang mang khiếp sợ. Sau đó Đông Phương Sóc bày mưu hiến kế với vua Hán Vũ rằng, tối ngày rằm mọi người trong cung nhất luật phải đi lánh nạn ở ngoài cùng vua, các đường to ngõ hẻm, trước nhà sau sân trong nội thành đều treo đèn lồng đỏ, tạo nên giả tượng là cả tòa thành Trường An lửa cháy hừng hực, nhờ đó để đánh lừa Hỏa Thần đang giám sát trên trời. Vua Hán Vũ đã đồng ý phương án này của Đông Phương Sóc, thế là các cung nữ nhân Tết Nguyên Tiêu thực hiện nguyện vọng được gặp mặt người thân. Từ đó, cứ đến ngày rằm tháng giêng đều phải treo đèn lồng. Còn có truyền thuyết cho rằng, Tết Nguyên Tiêu bắt nguồn từ tập quán của công việc đồng áng trong dân gian. Trước sau ngày rằm tháng giêng hàng năm, công việc cày bừa của vụ chiêm sẽ bắt đầu, bà con nông dân ở các nơi đều khẩn trương chuẩn bị cho công việc đồng áng. Đến tối ngày rằm tháng giêng, bà con nông dân ở một số khu vực thì đi ra đồng ruộng tập trung cây cỏ lá khô, rồi châm lửa thiêu hủy để diệt sâu bọ.

Theo các nhà thuật số, ngày Rằm tháng Giêng còn là ngày vía Thiên quan. Nhân ngày này, tại các đền chùa có làm lễ dâng sao, nghĩa là cúng các vị sao để giải trừ tai ách quanh năm. Cúng lễ dâng sao, người ta lập đàn tràng tam cấp, trên cúng Trời Phật, Tiên Thánh, giữa cúng các vị sao thủ mạng, ở dưới cúng bố thí chúng sinh. Mỗi năm mỗi người có một vị sao thủ mạng. Lễ vật cúng dâng sao dùng hoa quả, trầu cau, xôi, chè rượu, vàng mã và cả hình nhân.
Với những truyền thuyết như trên nên ở Việt nam ngày Nguyên Tiêu cũng được tổ chưc bằng nhiều hình thức khác nhau tùy thuộc tập quán và phong tục ở từng miền.

Vui tết Nguyên Tiêu ở đình, chùa

Không khí Nguyên tiêu thấm đẫm khu Chợ Lớn với những khu phố người Hoa treo bán đèn lồng đỏ rợp trời, phố bán đầu lân, trống lân đầy ắp sắc màu, âm thanh vui nhộn. Người dân ở đây chuẩn bị chào đón đêm hội Nguyên tiêu rằm tháng giêng do các Trung tâm Văn hóa tổ chức vào đúng ngày 15 âm lịch.

Không chỉ tập trung ở khu Chợ Lớn với lễ hội Nguyên tiêu của người Hoa, ở khắp các ngôi chùa đều đông người đến cầu phúc trong rằm tháng giêng. Những ngôi cổ tự như Giác Lâm, Giác Viên, Phụng Sơn, Hội Sơn, hoặc những ngôi chùa nổi tiếng như Xá Lợi, Vĩnh Nghiêm, Ấn Quang, Già Lam, Dược Sư đã bắt đầu rộn ràng khách thập phương đến viếng dịp rằm tháng giêng.

Đình thờ Ngọc Hoàng xây từ đầu thế kỷ trước toạ lạc, nay là chùa Pháp Hải, là nơi nhiều đôi vợ chồng tới cầu tự trong ngày rằm xuân. Hai hội quán Ôn Lăng và Hà Chương ở khu Chợ Lớn sẽ có lễ cúng Phúc thần vào 15 âm lịch. Đình cổ Phú Nhuận là nơi các bậc cao niên tiến hành nghi lễ cúng Kỳ Yên, xây chầu, hát bội, sắm sửa thượng kỳ, rước sắc trong ngày 16 âm lịch. Chùa Phật cô đơn (Bát Bửu Phật đài) ở xã Lê Minh Xuân (Bình Chánh) là nơi những người yêu nhau thường tìm đến trước tượng Di Lặc để cầu lương duyên son sắt.

Buffet chay cho ngày Nguyên tiêu

Món chay là không thể thiếu trong dịp rằm xuân. Nhiều nhà hàng đã chuẩn bị sẵn sàng nhiều món chay hấp dẫn cho khách thập phương thưởng thức sau khi vui lễ hội ở đình, chùa. Người xưa thường ăn chay trong tháng giêng để cầu an, cầu mọi sự thuận lợi cho bản thân, gia đình và bạn bè trong năm mới.

Đặc biệt là hương vị chay thanh tịnh, tinh khiết từ các món chay thuần tuý chế biến từ đậu hũ với cách thức chế biến khác nhau như đậu hũ Tứ Xuyên, đậu hũ Uyên Ương, đậu hũ Tỳ Bà... “Ăn chay quanh năm không bằng ngày rằm tháng giêng” như lời người xưa, những bữa tiệc chay cũng chính là dịp họp mặt gia đình, người thân, bạn bè trong những ngày đầu xuân.

Hội nhập

Tết Nguyên tiêu đi tới Chợ Lớn, vào các chùa chiền, đền miếu, hội quán sẽ thấy nhiều yếu tố văn hoá dung hoà của cả người Việt, người Hoa. Chính thái độ hoà mình của người Hoa và tinh thần không kỳ thị dân tộc của người Việt đã làm cho các yếu tố Hoa - Việt trong sinh hoạt tín ngưỡng hoà đồng với nhau. Nhiều gia đình người Việt thờ Thần Tài vốn là một vị thần của người Hoa, còn người Hoa ở Chợ Lớn trong dịp Rằm tháng giếng cũng hành hương lên núi “Bà Đen”- một ngọn núi được coi là Linh thiêng của người Việt.

Vào chùa Ông, chùa Bà hay thấy cả người Việt lẫn người Hoa đều kính cẩn quỳ trước bệ thờ mà không phân biệt vị thần là của người nào. Tất cả đều cầu mong một năm mới làm ăn phát đạt, người thân bình yên, khoẻ mạnh, thành công. Rất nhiều gia đình người Hoa ở Chợ Lớn cũng lập Bàn thờ Tổ tiên mà không hề cho rằng, đây là yếu tố tín ngưỡng của người Việt mà trong quá trình cộng cư đã lan truyền sang họ.

Nguồn: Tổng hợp, sưu tầm từ www.suutap.com; www.bibi.vn; website simplevietnam