logo

  • Trang chủ
  • Giới thiệu
    • Thư ngỏ
    • Khái quát về Trung tâm
    • Nhân lực Trung tâm
      • Thành viên Trung tâm
      • Cộng tác viên
    • Giới thiệu Khoa Văn hóa học
      • Khái quát về Khoa
      • Nhân lực của Khoa
  • Tin tức
    • Tin nhà (Trung tâm)
    • Tin ngành
    • Tin liên quan
  • Đào tạo - Huấn luyện
    • Các chương trình
    • Tổ chức và Hiệu quả
    • Đào tạo ở Khoa VHH
      • Chương trình đào tạo
      • Kết quả đào tạo
  • Nghiên cứu
    • Lý luận văn hóa học
      • LLVHH: Những vấn đề chung
      • VHH: Phương pháp nghiên cứu
      • VHH: Các trường phái - trào lưu
      • Loại hình và phổ quát văn hóa
      • Các bình diện của văn hóa
      • Văn hóa học so sánh
      • Vũ trụ quan phương Đông
      • Văn hóa và phát triển
      • VHH và các khoa học giáp ranh
    • Văn hóa Việt Nam
      • VHVN: Những vấn đề chung
      • Văn hóa cổ-trung đại ở Viêt Nam
      • Văn hóa các dân tộc thiểu số
      • Văn hóa Nam Bộ
      • Văn hóa nhận thức
      • Văn hóa tổ chức đời sống tập thể
      • Văn hóa tổ chức đời sống cá nhân
      • Văn hóa ứng xử với môi trường tự nhiên
      • Văn hóa ứng xử với môi trường xã hội
    • Văn hóa thế giới
      • VH Phương Đông: Những vấn đề chung
      • VH Phương Tây: Những vấn đề chung
      • Quan hệ văn hóa Đông - Tây
      • Văn hóa Trung Hoa và Đông Bắc Á
      • Văn hóa Đông Nam Á
      • Văn hóa Nam Á và Tây Nam Á
      • Văn hóa châu Âu
      • Văn hóa châu Mỹ
      • Văn hóa châu Phi và châu Úc
    • Văn hóa học ứng dụng
      • VHƯD: Những vấn đề chung
      • VHH nghệ thuật
      • Văn hóa đại chúng
      • Văn hóa giao tiếp
      • Văn hóa du lịch
      • Văn hóa đô thị
      • Văn hóa kinh tế
      • Văn hóa quản trị
      • Văn hóa giáo dục - khoa học
    • Tài liệu phổ cập VHH
      • Văn hóa Việt Nam
      • Văn hóa thế giới
      • VHH ứng dụng
    • Tài liệu tiếng nước ngoài
      • Theory of Culturology
      • Vietnamese Culture
      • Applied Culturology
      • Other Cultures
      • 中文
      • Pусский язык
    • Thư Viện Số (Sách - Ảnh - Video)
      • Tủ sách Văn hoá học
      • Thư viện ảnh
      • Thư viện video
    • Các nhà văn hóa học nổi tiếng
  • Tiện ích
    • Dịch vụ Văn hóa học
    • Dịch vụ ngoài VHH
    • Trợ giúp vi tính
    • Từ điển Văn hóa học
    • Thư viện TT và Khoa
    • Tổng mục lục website
    • Tủ sách VHH Sài Gòn
    • Giải đáp thắc mắc
  • Thư giãn VHH
    • Văn chương Việt Nam
    • Văn chương nước ngoài
    • Nghệ thuật Việt Nam
    • Nghệ thuật thế giới
    • Hình ảnh vui
    • Video vui
  • Diễn đàn
  • Liên hệ
  • Trang chủ
  • Nghiên cứu
  • Tài liệu phổ cập VHH
  • Văn hóa thế giới
Wednesday, 10 June 2009 08:40

Hong Yu. Những cấm kỵ về từ ngữ xưng hô

Người post bài:  TT VHH

 

 

 

NHỮNG CẤM KỴ VỀ TỪ NGỮ XƯNG HÔ

Hong Yu (Trung Quốc)

Trần Duy Khương dịch

 

 

Hong Yu 2004: Cấm kỵ – Trung Quốc dân tục văn hóa. Trung Quốc Xã hội xuất bản xã

鴻宇 2004: 禁忌 ─ 中國民俗文化。中國社會出版社

 

 

Trên phương diện danh xưng, cách xưng hô cũng có những kỵ huý cần phải tránh.

 

 

 

Bắt đầu từ thời nhà Chu, nhân dân đã có tập tục kỵ húy những từ xưng hô. Đương thời, sau khi chết đi thì người ta bắt đầu kiêng kỵ cái tên của anh ta. Nếu như khi cần gọi đến tên của người đã chết ấy thì cũng phải kiêng, chỉ gọi chữ húy. Tập tục không được xưng hô tên vốn có của người đã chết này được bắt đầu từ một kiểu nhận thức rằng, khi một người nào đó chia lìa hai ngả âm dương, được kiêng kỵ trong việc xưng hô, một khi đã được kỵ húy tên thật của mình thì quỷ thần sẽ không biết tên thật của người ấy là như thế nào, do vậy mà không thể làm hại cho rất nhiều sự vật trên dương thế vốn có quan hệ với cái tên thật của anh ta. Đến đời Tần, chế độ kỵ húy đã dần dần đi đến sự hoàn bị. Trong “Sử ký, Tần Thủy Hoàng kỷ” có ghi chép những điều cần kỵ huý trong tập tục đời Tần. Hơn nữa, không chỉ kỵ húy tên của người sau khi chết, mà ngay trong lúc sinh thời cũng đã có kỵ húy danh xưng rồi. Điều này có lẽ liên quan đến sự nở rộ của phong tục dùng tên để làm vu thuật, hoặc là vu thuật đen tối tiến hành trên cái tên nào đó được viết trong sách, đưa người ấy đi về miền đất chết. Vào lúc ban đầu, việc kỵ húy được lưu hành trong xã hội tầng lớp trên, giữa những nhân sĩ có quyền uy với nhau, nhưng sau lại lưu truyền vào trong dân gian, ảnh hưởng đến từng hộ gia đình, và nó đã trở thành một loại hình tập tục trong dân gian.

Người Trung Quốc có tập tục tôn kính tổ tông, do vậy, tên của tổ tiên và tên của người lớn đều bị kỵ huý, không được phép gọi thẳng ra. Trong tín ngưỡng sùng bái tổ tiên của rất nhiều tộc người như tộc Hán, tộc Ngạc Luân Khắc, tộc Ngạc Luân Xuân, tộc Ha Tát Khắc, tộc Bố Y, tộc Tạng v.v. đều có một hạng mục về kiểu cấm kỵ này. Người Ngạc Luân Xuân cho rằng, nếu trực tiếp gọi tên tổ tiên thì đó là thái độ không tôn kính, có thể sẽ chọc giận tổ tiên và sẽ bị giáng tai nạn xuống đầu con cháu. Đối với người bề trên, người bề dưới cũng không dám gọi thẳng tên ra, thậm chí cũng không dám nói cho người khác biết tên của người bề trên, nếu không, người ta cho rằng trong nhà sẽ có người sinh ra con cái không có đốt xương. Nếu như có sự vật nào đó tương đồng với tên của người bề trên thì phải đổi tên của sự vật đó, tức là phải nói tránh đi, nếu không, sẽ bị đoản thọ, chết yểu. Người Hán thì bất luận là nói hay viết, cũng đều kỵ nói đến tên của tổ tiên, tên của người bề trên. Trong “Sử ký” của Tư Mã Thiên, vì tên của cha ông là Đàm, vì thế mà phải đổi chữ “Triệu Đàm” thành “Triệu Đồng”, đổi “Lý Đàm” thành “Lý Đồng”; thời Lục triều, vì người ta kỵ húy chữ “đồng”, nên cây ngô đồng bị đổi tên thành cây bạch thiết. Đời nhà Thanh, vì cha của Lưu Ôn Tẩu tên là Nhạc, nên ông suốt đời không nghe nhạc. Từ đó có thể thấy rằng, việc kỵ húy tên trong nhà ở các thời đại là rất nghiêm ngặt. Cho đến thời hiện nay, con cái cũng kỵ húy không được trực tiếp gọi tên của người lớn, càng không được gọi tên tục của họ, ngay đến những từ ngữ đồng âm hoặc cùng nghĩa với tên của bậc trưởng bối cũng bị kỵ huý. Điều kỵ húy đặc biệt là tên của người dưới tuyệt đối không được giống, hoặc gần âm, đồng âm với tên của người bề trên. Nếu không, thì sẽ bị xem là bất kính đối với bậc tiền bối, là một hành vi khi tổ (xem thường tổ tiên). Khi người bề dưới xưng hô với người bề trên thì cần phải dùng danh xưng phân ngôi thứ để thay cho cách gọi bằng tên, ví dụ như gọi là ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, cha, mẹ v.v. Không chỉ là chỉ xuất hiện giữa người bề trên và kẻ bề dưới trong cùng một gia tộc, mà trong quan hệ giữa thầy trò cũng như thế. Tục ngữ có câu “Con không kêu tên cha, trò không gọi húy thầy”.

Không những kẻ bề dưới kỵ không gọi tên của bề trên, mà ngay trong người cùng vai vế với nhau, thì khi xưng hô cũng có những kỵ huý. Trong quan hệ giao tế, người ta luôn luôn tôn kính đối phương, nên cũng không tiện gọi tên của người ấy. Khi cần hỏi tên của đối phương, thì cũng phải nói một cách rất khách sáo rằng “dám hỏi tôn húy là chi”, “tên húy của các hạ là gì”… Đối với người Ngạc Luân Xuân, giữa vợ chồng cũng không thể kêu tên của nhau. Đối với người Băng Long, phàm là sau khi sinh con thì người khác không được trực tiếp gọi tên của người đó nữa, mà phải gọi theo tên của đứa con, ví dụ như “cha của thằng gì gì đó”, “mẹ của con gì gì đó”. Người Hán cũng có tập tục tương tự. Thậm chí là đã kết hôn, đã sống chung một nhà, thì cũng phải đổi cách xưng hô. Người vợ gọi chồng là “ông xã”, “chủ nhà”, còn người chồng gọi vợ là “người trong nhà”, “người nấu cơm”. Hoặc giả, khi cần gọi nhau thì chỉ dùng “nè”, “ê” để xưng hô với nhau, và thường là rất ít khi gọi tên của người ấy. Đối với người ngoài, khi xưng hô cũng chỉ gọi là “vợ anh gì gì đó”, “chồng chị gì gì đó”, như thế thì sẽ không phạm vào kỵ huý.

Khi đặt tên cho con, thì có rất nhiều kỵ húy. Ngoài việc tránh lấy tên đồng âm hay đồng tự với tên của tổ tiên, của bậc trưởng bối, thì cần phải nghĩ đến sự xung khắc với tướng mệnh, ví dụ như mạng thiếu kim, thì kỵ lấy những chữ có bộ hỏa hoặc có chữ hỏa làm bộ thủ để đặt tên. Tóm lại, không được lấy những chữ tương khắc với bát tự (tức giờ, ngày, tháng, năm sinh - TDK) trong tướng mệnh để đặt. Ngoài ra, trẻ con cũng có tên riêng. Tục cho rằng, gọi tên riêng của người, tức là không tôn trọng người đó, hoặc giả sẽ khiến cho quỷ thần bắt đi, vì vậy mà phải tránh. Người lớn cũng kỵ húy biệt hiệu, trác hiệu mà người khác đặt cho mình, tục ngữ nói rằng: “đi đường thì sợ tà đạo, với người thì sợ trác hiệu”. Trong “Lễ ký, Nội tắc” có nói rằng: “Phàm là những tên gọi thì không được lấy tên của mặt trăng, mặt trời, không lấy tên của quốc gia. Không được lấy tên của ẩn tật, của đại phu sĩ, không dám cùng tên với thế tử”. Trong đó, cách đặt tên gọi phải kỵ tên của mặt trời mặt trăng, kỵ cùng tên của quốc gia, có ý nghĩa là kỵ húy thần thánh, e rằng sẽ mạo phạm đến. Kỵ đặt tên có hàm nghĩa là bệnh tật hoặc nốt ruồi trên cơ thể, nếu không thì sẽ khó mà trị khỏi tật bệnh. Không dám đặt cùng tên với thế tử cũng là cách nghĩ theo quan niệm của tông pháp, biểu thị sự tôn trọng đối với thế tử. Nhưng nếu tên trùng với tên của thế tử mà được đặt trước khi thế tử được sinh ra thì không cần phải đổi tên.

Trong xã hội cũ, hoàng đế và những quan thần có quyền thế còn cưỡng chế hình thành chế độ pháp luật buộc phải kỵ húy tên của mình. Ví dụ như, quan tri châu nọ tên là Điền Đăng, nên kỵ huý chữ “đăng” (đèn), và cả chữ “phóng đăng” (thả đèn) cũng đổi thành “phóng hỏa” (đốt lửa). Vì thế, nó trở thành điển cố về câu thành ngữ “chỉ cho phép quan châu phóng hỏa, chứ không cho bá tánh đốt đèn”. Tần Thủy Hoàng họ Doanh tên Chính, nhằm để kỵ húy chữ “chính”, người ta đổi chữ “chính nguyệt” (tháng giêng) thành chữ “đoan nguyệt”, hoặc đổi cách phát âm của chữ chính (zhèng) thành âm bình (zhēng). Những cấm kỵ kiểu như thế này thì rất nhiều, mà đời Đường - Tống là thời gian mà chế độ kỵ húy đã cực kỳ thịnh hành. Trong pháp điển của đời Nguyên, “hồi tỵ tự dạng” (những chữ cần tránh) nhiều đến một trăm sáu mươi chữ, thêm vào đó là cách kiêng nghĩa chữ, kiêng âm: “kỵ bộ thủ đi cùng với âm” lại càng nhiều vô số kể. Có thể nói, sự nghiêm ngặt trong kỵ húy vào đời Minh - Thanh là đã leo đến đỉnh cao. Việc phạm đến kỵ húy đã trở thành một bộ phận quan trọng trong vụ văn tự ngục, cách tránh kỵ húy là đổi chữ, tránh âm, chữ rỗng, thiếu nét v.v. Vào thời kỳ đầu, kỵ huý chỉ là một vài luật lệ quy định, nhưng từ đời Hán về sau, theo sự tích tụ của năm tháng, thì những “phép húy”, “luật húy” này cũng đã dần dần được đột phá và bùng phát.

Lên trên

Cùng chủ đề

  • Barry Eichengreen. Cách quản lý cuộc khủng hoảng nợ toàn cầu sắp tới

  • Eric Ellingsen. Kiến trúc và sinh học

  • Trần Xuân Tiến. Nhịp thở hiện đại của văn học thiếu nhi Hàn Quốc

  • Shlomo Ben-Ami. Nguồn gốc chủ nghĩa thánh chiến ở châu Âu hiện nay

  • Nguyễn Hào Hải. Tín ngưỡng hướng về con người

Thông báo

Tư vấn khoa học và kỹ năng nghiên cứu…

Tủ sách văn hoá học Sài Gòn

  • Thư viện ảnh
  • Thư viện video
  • Tủ sách VHH

Phóng sự ảnh: Toạ đàm khoa học: Xây dựng…

Hình ảnh văn hóa Tết xưa (sưu tầm)

Phóng sự ảnh: Lễ hội truyền thống VHH 2011

Phóng sự ảnh Lễ hội truyền thống VHH 2010

Thành phố Sankt-Peterburg, Nga

Bộ ảnh: Việt Nam quê hương tôi 2

Tranh Bùi Xuân Phái

Bộ tem tượng Phật chùa Tây Phương

Bộ ảnh: Đá cổ Sapa

Bộ ảnh: Phong cảnh thiên nhiên

Bộ ảnh: Việt Nam quê hương tôi

"Biển, đảo Việt Nam - Nguồn cội tự bao đời":…

Con dê trong văn hóa và văn hóa Việt Nam

Văn hóa Tết ở Tp.HCM (Chương trình truyền…

Văn hóa Tp. HCM: Một năm nhìn lại và động…

Phong tục Tết cổ truyền của người Nam Bộ

Bánh tét và Tết phương Nam

Con ngựa trong văn hóa và văn hóa Việt Nam

Điện Biên Phủ - Cuộc chiến giữa hổ và voi

Nhìn lại toàn cảnh thế giới từ 1911-2011…

Tọa độ chết - một bộ phim Xô-Việt xúc động…

Video: Lễ hội dân gian Việt Nam

Văn hoá Việt từ phong tục chúc Tết

Văn hoá Tết Việt qua video

Tết ông Táo từ góc nhìn văn hoá học

“Nếp nhà Hà Nội” trên “Nhịp cầu vàng”: tòa…

Văn hóa Thăng Long - Hà Nội qua video: từ…

Hướng về 1000 năm TL-HN: Xem phim “Tử Cấm…

Hướng về 1000 năm TL-HN: Người Thăng Long…

Phim "Chuyện tử tế" – tập 2 (?!) của “Hà…

Default Image

Hướng về 1000 năm TL-HN: "Chuyện tử tế" -…

Sách “Di sản Ấn Độ trong văn hóa Việt Nam”

Nguyễn Văn Bốn. Tín ngưỡng thờ Mẫu của người…

Sách: Quản lý và khai thác di sản văn hóa…

Hồ Sĩ Quý. Con người và phát triển con người

Alonzo L. Hamby. Khái quát lịch sử Mỹ. Phần 3

Alonzo L. Hamby. Khái quát lịch sử Mỹ. Phần 2

Alonzo L. Hamby. Khái quát lịch sử Mỹ. Phần 1

Hồ Sỹ Quý. Tiến bộ xã hội: một số vấn đề về…

Hồ Sỹ Quý. Về Giá trị và Giá trị Châu Á (Phụ…

Hồ Sỹ Quý. Về Giá trị và Giá trị Châu Á…

Hồ Sĩ Quý. Về Giá trị và Giá trị Châu Á…

Sách: Chuyên đề Văn hoá học

Sách: Một số vấn đề về hệ giá trị Việt Nam…

FitzGerald. Sự bành trướng của Trung Hoa…

Hữu Đạt. Đặc trưng ngôn ngữ và văn hoá giao…

Sống chụ son sao (Tiễn dặn người yêu)

Gs. Mai Ngọc Chừ. Số phận & Tâm linh

Trần Văn Cơ. Những khái niệm ngôn ngữ học…

Đoàn Văn Chúc. Văn hóa học (Phần 3 - hết)

Đoàn Văn Chúc. Văn hóa học (Phần 2)

Các nhà VHH nổi tiếng

Julian Haynes Steward

Wen Yi'duo (Văn Nhất Đa)

Leslie Alvin White

Huang Wen'shan (Hoàng Văn Sơn)

Radcliff-Brown, Alfred Reginald

Sapir, Edward

Margaret Mead

Thăm dò ý kiến

Bạn thích cuốn "Cơ sở văn hoá VN" của tác giả nào nhất?

Chu Xuân Diên - 4.8%
Lê Văn Chưởng - 0.9%
Trần Diễm Thuý - 1%
Trần Ngọc Thêm - 37.4%
Trần Quốc Vượng - 53%
The voting for this poll has ended on: 26 06, 2020

Tổng mục lục website

tong muc luc

Tủ sách VHH Sài Gòn

tu sach VHH SG

Thống kê truy cập

  • Đang online :
  • 51
  • Tổng :
  • 3 8 1 8 3 7 4 8
  • Đại học quốc gia TPHCM
  • Đại học KHXH&NV
  • Tran Ngoc Them
  • T.c Văn hóa-Nghệ thuật
  • Tc VHDG
  • Viện NCCN
  • Khoa Văn hóa học
  • Khoa Đông phương học
  • Phòng QLKH
  • Khoa Việt Nam học
  • Khoa Hàn Quốc học
  • BM Nhật Bản học
  • Khoa Văn học - Ngôn ngữ
  • Khoa triết học
  • Khoa Quan hệ quốc tế
  • Khoa Xã hội học
  • Bảo tàng Lịch sử - Văn hóa
  • viettems.com
  • myfaifo.com
Previous Next Play Pause

vanhoahoc.vn (các tên miền phụ: vanhoahoc.edu.vn ; vanhoahoc.net)
© Copyright 2007-2015. Bản quyền thuộc Trung tâm Văn hóa học Lý luận và Ứng dụng, Trường Đại học KHXH & NV - ĐHQG Tp. HCM
ĐT (028) 39104078; Email: ttvanhoahoc@hcmussh.edu.vn; ttvanhoahoc@gmail.com. Giấy phép: số 526/GP-BC, do Bộ Thông tin và Truyền thông cấp ngày 27-11-2007
Ghi rõ nguồn vanhoahoc.vn khi phát hành lại các thông tin từ website này.

Website được phát triển bởi Nhà đăng ký tên miền chính thức Việt Nam trực thuộc Trung Tâm Internet VNNIC.

Văn hóa thế giới