Samuel Hungtington không phải là người đầu tiên nói về sự va chạm của các nền văn minh. Ý tưởng và sự cảnh báo về sự đụng độ giữa các nền văn minh đã xuất hiện ngay từ giữa thế kỷ XX, do nhà sử học nổi tiếng người Anh Arnold Toynbee đề xướng.
Năm 1993, S. Hungtington, khi đó là Viện trưởng Viện nghiên cứu chiến lược thuộc Đại học Harvard, đã có bài viết mang tính dự báo: “Sự va chạm của các nền văn minh?”. Tiêu đề đó cho thấy tác giả của nó có phần hoài nghi: liệu có khả năng xảy ra sự đụng độ giữa các nền văn minh trong thế kỷ XXI hay không? Và thực tế, nội dung của bài viết đã nói lên rằng sự đụng độ là điều khó tránh khỏi. Năm 1996, Hungtington tiếp tục phát triển dự báo của mình thành cuốn sách “Sự va chạm của các nền văn minh và việc thiết lập lại trật tự thế giới”
Một thế giới của các nền văn minh khác biệt
Trong cuốn sách của mình, S. Hungtington đã vẽ lại bức tranh chung về các nền văn minh khác nhau trên thế giới. Về cơ bản, ông phân chia nhân loại thành 2 bộ phận là văn minh phương Tây và văn minh ngoài phương Tây, trong đó văn minh phương Tây đóng vai trò trung tâm trong các phân tích của ông, là điểm tham chiếu để xem xét các nền văn minh khác ngoài phương Tây.
Trên cơ sở xác định các nền văn minh chủ yếu của thế giới, Hungtington tiếp tục làm sáng tỏ những thay đổi về cán cân giữa các nền văn minh, giải thích sự thoái trào của văn minh phương Tây và quá trình phục sinh các nền văn minh ngoài phương Tây. Ông cũng chỉ ra một trật tự mới của các nền văn minh cùng với sự tái định hình nền chính trị toàn cầu thông qua văn hoá.
Một trong những phát hiện của S. Hungtington là sự nhìn nhận vai trò của nhà nước chủ chốt trong sự hình thành và phát triển của một nền văn minh nhất định. Đó là nhà nước dẫn đầu của khối các nhà nước đồng văn, đồng chủng và đồng ngôn (ngôn ngữ). Hungtington đã có những phân tích đáng ngạc nhiên về 2 trường hợp của nước Nga (với các nước láng giềng) và Trung Hoa đại lục (với các nước Đông Á) nhằm minh chứng cho luận điểm này.
Sự đụng độ giữa các nền văn minh
Quan điểm này xuất phát từ chỗ cho rằng, trong thế giới mới đang hình thành, nguồn gốc của các xung đột sẽ không còn là hệ tư tưởng và kinh tế nữa, mà là văn hoá, hay nói chính xác hơn, sự khác biệt giữa các nền văn hoá là cơ sở của các nền văn minh khác nhau.
Hungtington định nghĩa văn minh như là một cộng đồng văn hoá bậc cao, là mức độ rộng nhất của tính đồng nhất văn hoá của con người. Ông khẳng định, những khác biệt giữa các nền văn minh có ý nghĩa căn bản hơn so với những khác biệt giữa các hệ tư tưởng chính trị và các chế độ chính trị. Theo Hungtington, trong thế kỷ XXI, sự xung đột giữa các nền văn minh sẽ là nhân tố chủ đạo của nền chính trị thế giới, đặc biệt là giữa văn minh phương Tây và văn minh không phải phương Tây.
Hungtington đã phân tích các nhân tố cơ bản đẩy loài người đi tới sự xung đột giữa các nền văn minh. Qua đó, ông kết luận: sự va chạm của các nền văn minh được triển khai theo 2 cấp độ là vi mô và vĩ mô.
Ở cấp vi mô, những nhóm người sống dọc theo các tuyến đứt gãy giữa các nền văn minh đang tiến hành đấu tranh, thường là có đổ máu, để giành giật đất đai và quyền lực đối với nhau. Ở cấp vĩ mô, các nước thuộc các nền văn minh khác nhau đang cạnh tranh giành ảnh hưởng trong lĩnh vực quân sự và kinh tế, tranh giành quyền kiểm soát các tổ chức quốc tế và các nước thứ ba, cố gắng khẳng định các giá trị chính trị và tôn giáo của mình.
Hungtington dự báo, sự va chạm giữa các nền văn minh sẽ đưa lại 2 hệ quả quan trọng: một là, các trục chủ yếu của nền chính trị thế giới sẽ là quan hệ giữa phương Tây và phần còn lại của thế giới; hai là, trong tương lai, lò lửa xung đột cơ bản sẽ là mối quan hệ qua lại giữa phương Tây và một loạt các nước Hồi giáo - Khổng giáo.
Tương lai của các nền văn minh hay tương lai của thế giới
Những tư tưởng của S. Hungtington trong cuốn sách này đã mở ra hướng đi mới cho cộng đồng thế giới trong việc tìm kiếm giải pháp để hạn chế những xung đột quốc gia, khu vực và toàn cầu do sự khác biệt của các nền văn minh gây ra. Xu hướng khả thi và tích cực nhất có lẽ là hướng tới cuộc đối thoại giữa các nền văn minh, để đưa nhân loại xích lại gần nhau hơn.
Ngày 2/11/2001, ngay sau sự kiện khủng bố ngày 11/9 làm xấu đi mối quan hệ giữa phương Tây và thế giới Hồi giáo, UNESCO đã lập tức thông qua “Tuyên bố chung về sự đa dạng văn hoá” - một văn kiện được đánh giá là quan trọng không kém so với "Tuyên bố chung về quyền con người". Tuyên bố này đã phát triển những luận giải của S. Hungtington thành một kết luận mang ý nghĩa toàn cầu: đối thoại giữa các nền văn hoá là sự bảo đảm tốt nhất cho hoà bình thế giới.
UNESCO cũng đã xác định chủ đề đối thoại giữa các nền văn minh là mục tiêu chiến lược của mình trong giai đoạn 2002-2007. Ngày 9/11/2001, Đại hội đồng Liên Hợp Quốc cũng đã thông qua nghị quyết “Chương trình nghị sự chủ yếu để đối thoại giữa các nền văn minh” với một chương trình hành động cụ thể đề ra cho tương lai.
Có thể nói, những động thái đó của tổ chức quốc tế lớn nhất thế giới đã cho thấy nỗ lực to lớn của cộng đồng quốc tế nhằm kiến tạo một nền hoà bình vĩnh cửu cho nhân loại, trong đó cuộc đối thoại giữa các nền văn minh được xem là mục tiêu lớn nhất cần đạt tới. Và theo một nghĩa nào đó, những kết quả nghiên cứu của S.Hungtington đã không chỉ dừng lại ở giá trị lý luận, mà còn góp phần hướng nhân loại vào những hành động thực tế cấp thiết để duy trì và phát triển thế giới này trong sự tồn tại hoà bình và bền vững.
Nguồn: http://lanhdao.net/
