Người Việt trên đất Mỹ được xem là dân tộc có lối sống hòa nhập mà không hòa tan, vẫn giữ được bản sắc văn hóa của dân tộc mình nhờ sự nỗ lực thích nghi của bản thân mỗi cá nhân và nỗ lực tập hợp cộng đồng.
1. Sự nỗ lực thích nghi của cá nhân, trước hết là vấn đề hòa nhập ngôn ngữ. Người Việt định cư trên đất nước này cố gắng học ngôn ngữ Mỹ bằng nhiều cách, cho dù với lớp thế hệ người Việt có tuổi, đó là thứ ngôn ngữ vô cùng khó phát âm. Nói tiếng Anh với trọng âm như người bản địa thành "nỗi ám ảnh" thế hệ người Việt này.
Tuy nhiên, với những thế hệ sau, ngôn ngữ không còn là rào cản hội nhập. Tiếng Mỹ trở thành ngôn ngữ chính còn tiếng Việt xuống hàng ngôn ngữ phụ, thậm chí bị "đá" ra khỏi trong hệ thống ngôn ngữ giao tiếp ở những gia đình theo quan điểm "no vietnamese" (không nói tiếng Việt).
Việc sử dụng thành thạo ngôn ngữ Mỹ cộng với tinh thần cần cù, cầu tiến của người Việt đã giúp thế hệ trẻ người Mỹ gốc Việt có được chỗ đứng vững chắc trong hệ thống giáo dục Mỹ. Năm học 2004-2005, trong tổng số 14 học sinh tốt nghiệp Thủ khoa, Á khoa của 7 trường trung học thuộc học khu Garden Grove, California có tới 12 học sinh gốc Việt. Năm học 2003-2004, cũng có 18 em học sinh gốc Việt tốt nghiệp Thủ khoa, Á khoa tại Houston và khu vực phụ cận. Học sinh gốc Việt chỉ chiếm 1% tổng số học sinh trung học ở Houston, nhưng lại chiếm tới 23% tổng số học sinh tốt nghiệp xuất sắc.
Các sinh viên, học sinh gốc Việt tại Mỹ được xếp vào một trong những cộng đồng sinh viên, học sinh thiểu số có tỷ lệ học sinh giỏi cao nhất Hoa Kỳ. Rất nhiều sinh viên, học sinh gốc Việt là thủ khoa các trường và được nhận những phần thưởng cao quý hàng năm.
2. Nỗ lực tập hợp cộng đồng, trước hết có thể nhìn từ hình thức tập hợp cộng đồng ở phạm vi rộng, đó là lễ hội và phong tục tín ngưỡng. Hay nói cách khác là thông qua Tết festival hàng năm và hoạt động của nhà thờ, chùa chiền.
So với cộng đồng các dân tộc Châu Á trên đât Mỹ, như Nhật Bản, Hàn Quốc. Việt Nam, cùng với Trung Quốc là 02 cộng đồng còn giữ được truyền thống Tết cổ truyền hàng năm. Tết festival, người Việt thường tụ hợp ngoài đường hơn là ở trong nhà như người Mỹ mừng Giáng Sinh. Tết là dịp để người Việt có thể xem nhiều hình ảnh về sự hình và phát triển của cộng đồng 30 năm qua. Được xem những chương trình thi sắc đẹp như hoa hậu người Việt, hoa hậu áo dài, các chương trình thi trí tuệ của thiếu nhi, đố vui để học. Ngoài ra, diễu hành du xuân trên đường phố để phô bày những nét văn hoá Việt qua những tà áo dài, áo tứ thân, khăn mỏ quạ, nón quai thao...còn là một hoạt động vui thích của trẻ em gốc Việt. Càng ngày, áo dài, trang phục truyền thống càng được nhiều người mặc hơn, nhất là trẻ em trong các dịp lễ Tết.
Hoạt động của nhà thờ, chùa chiền đóng vai trò lớn trong việc giữ gìn đời sống tâm linh cho người Mỹ gốc Việt một cách thường nhật. Ngoài ra, đó còn là nơi cưu mang gia đình người Việt khi gặp thiên tai. Cơn bão Katrina năm 2005, các cơ sở tôn giáo ở Houston như Chùa Việt Nam, chùa Phật Quang, chùa Pháp Luân, nhà thờ Lộ Ðức, nhà thờ La Vang, nhà dòng nữ tu Ða Minh... hỗ trợ nơi ăn ngủ chu đáo cho dân Louisiana tỵ nạn. Ngày 15.9 vừa qua, các cơ sở tôn giáo ở Houston lại là nơi tiếp nhận những nạn nhân bị ảnh hưởng của cơn bão Ike. Các cơ sở tôn giáo còn là trung tâm dạy tiếng Việt miễn phí cho người Mỹ gốc Việt tìm về tiếng mẹ đẻ.
Nỗ lực tập hợp cộng đồng còn có thể thấy ở phạm vi hẹp: tập hợp gia đình. Ngày nay, càng ngày nhiều gia đình người Việt thực hiện được "giấc mơ Mỹ" là sở hữu một căn nhà. Nhờ tinh thần chắt chiu, chịu khó, làm đủ mọi nghề để sống mà đa phần người Việt tạo dựng được đời sống vật chất ổn định, có nhà, có xe. Với đa dạng các ngành nghề, từ lao động phổ thông như làm cỏ, giao báo, làm nail...cho đến mở nhà hàng, xưởng may, đi tàu đánh cá hoặc lao động tri thức như làm báo, dạy học, bác sĩ, nha sĩ, dược sĩ, luật sư...Một thời câu cửa miệng hay nói của người Việt về ngành nghề là "chồng tách vợ ly". Chồng làm technical (khu kỹ thuật), vợ làm assembly (khu ráp máy) ở thung lũng Silicon Valley.
Một điều dễ nhận thấy hiện nay trong nỗ lực tập hợp cộng đồng của người Việt là tìm về với văn hóa dân tộc, thông qua việc khôi phục tiếng mẹ đẻ. Đã qua rồi thời "gia đình chúng ta không nói tiếng Việt" (No Vietnamese), hiện nay các trung tâm tiếng Việt ngày càng mọc lên với số lượng học viên không ngừng tăng lên, trong đó có nhiều trung tâm miễn phí, thầy cô giáo tự nguyện giảng dạy. Theo thống kê gần đây của Cục Quản lý dân số Mỹ, tiểu bang Texas có số người Việt sinh sống thuộc hàng cao nhất, nhì với khoảng 200.000 người (có lẽ chỉ đứng sau tiểu bang California). Tại thành phố Dallas-Fort Worth của bang này, số người Việt lên đến 50.000 người. Để tổ chức các lớp tiếng Việt, kiều bào phải mượn tạm phòng ốc của các nhà thờ, chùa chiền trong khu vực.
3. Thất bại hay những vấn đề cần nhìn lại
Tiếng Anh và thể chế dân chủ Mỹ, ngoài việc tạo điều kiện thuận lợi cho người Việt hội nhập còn mang đến cho cộng đồng người Việt những vấn đề lớn không thể giải quyết trong "một sớm một chiều".
3.1. Đảo lộn trật tự gia đình: Sự cách biệt về ngôn ngữ lại là cách biệt về gia đình và trật tự gia đình. Cha mẹ và con cái không có nhịp cầu ngôn ngữ để hiểu nhau, con nói tiếng Mỹ, cha mẹ nói tiếng Việt nên hiện tượng cha mẹ nói chuyện con cái dưới 7 phút/24 giờ là chuyện thường. Dân chủ kiểu Mỹ đã tiếp tay cho con cái dồn cha mẹ vào thế đối lập với "night one one" (911) nhưng thực chất lại là cha mẹ đối lập với con cái. Đối với nền dân chủ Mỹ thì gia đình người châu Á là kiểu gia đình áp đặt, phi dân chủ "người lớn tuổi khống chế trẻ con". Hệ quả của hiện trạng này là ngày càng có nhiều băng nhóm tội phạm trẻ em người Việt. Hiện nay, nhận thức tìm về với ngôn ngữ mẹ đẻ đã phần nào xóa bớt khoảng cách giữa cha mẹ và con cái, nỗ lực góp phần giảm bớt tội phạm vị thành niên người Việt.
3.2. Phá vỡ cấu trúc gia đình: nền dân chủ Mỹ đã tạo điều kiện cho người phụ nữ Việt được bảo vệ an toàn trước nam giới nên thực trạng ly hôn đứng hàng thứ 2 trong cộng đồng châu Á của người Việt, sau Hàn Quốc, có nguyên nhân từ sự áp đảo của vị thế người phụ nữ.
3.3 Tuy được nhìn nhận là cộng đồng có những kinh nghiệm hội nhập thành công trên đất Mỹ nhưng khi nhìn vào số liệu thống kê thực tế, người Việt không khỏi giật mình. So với cộng đồng các dân tộc châu Á trên đất Mỹ như Trung Quốc, Ấn Độ, Philipines, Nhật Bản, Hàn Quốc ..., Việt Nam đứng thứ tư về số lượng dân số nhưng lại nằm trong nhóm có tỷ lệ nghèo cao nhất (chung với Trung Quốc và Hàn Quốc). Tỷ lệ người Việt hoạt động trong ngành nghề kinh doanh và quản lý chiếm con số khiêm tốn (29,2%) trong khi Ấn Độ là 60,6% và Trung Quốc là 50,2% (Khảo sát "Cộng đồng Mỹ: cộng đồng châu Á năm 2004" trong tập Báo cáo khảo sát cộng đồng Mỹ của Vụ Chủng tộc (Cơ quan Điều tra dân số Mỹ) thực hiện năm 2004).Từ những số liệu thực tế này, cộng đồng người Việt cần thẳng thắn nhìn lại để nỗ lực của mỗi cá nhân và nỗ lực tập hợp cộng đồng ngày càng phát huy đúng hướng, nâng vị thế cộng đồng dân tộc Việt trên đất Mỹ tiến lên từng bước.
Nguồn: Tác giả
Tài liệu tham khảo
1. Bài nói chuyện của GS.Quyên Di Chúc Bùi, Trường Đại học UCLA, California
2. http://www.xaluan.com
3. http://nguoivienxu.vietnamnet.vn
4. http://www.vnexpress.net
