Song, trước xu thế hội nhập toàn cầu, sự giao thoa giữa các nền văn hoá khác nhau trong khu vực và trên thế giới ngày một gia tăng, việc bảo tồn và phát huy văn hoá truyền thống của các dân tộc thiểu số ở Trung Quốc đang đứng trước nhiều khó khăn và thách thức. Làm thế nào để quá trình giao lưu không khiến cho văn hoá đa nguyên trở thành đơn nhất, trong khi phát triển, diễn biến, văn hóa của các dân tộc vẫn giữ được bản sắc của mình - đó chính là vấn đề đặt ra cho Chính phủ Trung Quốc khi hoạch định chính sách văn hoá. Bài viết sẽ nêu lên một số nét chính trong chủ trương phát triển văn hoá dân tộc thiểu số của Trung Quốc trong giai đoạn hiện nay qua việc phân tích văn kiện ý kiến chỉ đạo của Quốc vụ viện Trung Quốc về vấn đề "Thúc đẩy sự nghiệp phát triển văn hóa dân tộc thiểu số" mới ban hành ngày 23 tháng 7 năm 2009.
Có thể thấy rằng, mặc dù các dân tộc thiểu số ở Trung Quốc có tỷ lệ dân số thấp, nhưng lại phân bố trên một vùng lãnh thổ rộng lớn, đại đa số các huyện thị đều có hơn hai dân tộc sinh sống, diện tích cư trú của họ chiếm khoảng 64% tổng diện tích toàn quốc. Riêng tỉnh Vân Nam có hơn 20 dân tộc, là một tỉnh có nhiều dân tộc nhất. Do điều kiện tự nhiên, xã hội, tín ngưỡng, tôn giáo và trình độ kinh tế phát triển khác nhau, các dân tộc thiểu số ở Trung Quốc đã hình thành nên những phong tục, tập quán riêng của mình. Văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số chủ yếu tồn tại và phổ biến ở dạng văn hóa dân gian, qua văn học truyền miệng, âm nhạc, múa, sân khấu, mỹ thuật, kiến trúc, lễ hội, phong tục tập quán, tín ngưỡng và âm thực ... Trong những năm qua. Trung Quốc đã thực hiện chính sách tự trị trong các vùng tập trung nhiều dân tộc thiểu số, xây dựng bộ máy tự trị, thực hiện quyền tự trị với nguyên tắc không trái với Hiến pháp và pháp luật. Khu vực tự trị dân tộc có quyền dựa vào đặc điểm chính trị - kinh tế và văn hoá của dân tộc địa phương, thực hiện các chính sách đặc biệt và biện pháp linh hoạt để xây dựng văn hóa. Khu vực tự trị có quyền tự chủ phát triển sự nghiệp văn hóa của dân tộc mình, bao gồm: văn học, nghệ thuật, báo chí, xuất bản, phát thanh, truyền hình, điện ảnh v.v… mang hình thức dân tộc và đặc trưng dân tộc. Bên cạnh đó, các khu vực tự trị cũng nắm quyền chủ động trong sưu tầm chỉnh lý, dịch và xuất bản sách về dân tộc mình, bảo tồn danh lam thắng cảnh, văn vật quý hiếm của dân tộc và các di sản lịch sử văn hóa quan trọng của đất nước. Nhà nước Trung Quốc đã có nhiều chính sách ưu đãi đặc biệt để bảo tồn và phát triển văn hóa tốt đẹp của các dân tộc thiểu số, mặt khác, cũng nhằm mục đích phát huy triệt để thế mạnh của vùng dân tộc thiểu số, khai thác và sử dụng nguồn văn hóa phong phú của dân tộc thiểu số. Cụ thể, để nâng đỡ và hỗ trợ các dân tộc thiểu số phát triển sự nghiệp văn hóa Nhà nước đã thực hiện chính sách "Bốn ưu tiên" là: Xây dựng cơ sở văn hóa, đào tạo nhân tài văn nghệ, giao lưu văn hóa đối ngoại và bảo vệ văn vật[1]. Rõ ràng, Đảng và Nhà nước Trung Quốc luôn coi trọng công tác dân tộc với phương châm "Bình đẳng, đoàn kết, tự trị dân tộc và các dân tộc cùng phát triển phồn vinh". Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay, khi Trung Quốc đang bước vào giai đoạn then chốt của quá trình cải cách - xây dựng toàn diện xã hội tiểu khang và từng bước kiến tạo xó hội hài hòa, khi "sức mạnh mềm" về văn hóa đang có vai trò ngày càng nổi bật trong cạnh tranh quốc tế, thì sự nghiệp phát triển văn hóa dân tộc thiểu số đã trở thành vấn đề cấp thiết được Chính phủ Trung Quốc đặc biệt coi trọng.
Tháng 5-2006, trong chuyến thị sát tại tỉnh Vân Nam, Tổng Bí thư Hồ Cẩm Đào đã đưa ra chỉ thị yêu cầu ủy ban Dân tộc Quốc gia và các ban ngành hữu quan tiến hành nghiên cứu tìm ra đối sách để thúc đẩy công tác phát triển văn hóa dân tộc thiểu số nhằm đáp ứng với yêu cầu đặt ra trong thời kỳ mới. Tháng 6-2006, ủy ban Dân tộc đã kết hợp với 8 bộ ngành hữu quan thành lập tổ nghiên cứu và tiến hành điều tra trên 12 tỉnh thành. Kết quả cho thấy, thực trạng phát triển văn hóa tại các vùng dân tộc thiểu số của Trung Quốc hiện nay tồn tại một số vấn đề cơ bản sau đây: Thứ nhất, một số vùng đã du nhập quá nhiều sản phẩm văn hóa ngoại lai, có những nơi văn hóa ngoại chiếm tới 70 - 80% tổng sản phẩm văn hóa địa phương. Thứ hai, quá trình thị trường hóa trong sự nghiệp phát triển văn hóa dân tộc thiểu số vẫn còn rất chậm. Hệ thống dịch vụ văn hóa công cộng còn tương đối yếu. Theo thống kê, cứ 10.000 người dân tộc thiểu số chỉ có được 0,52 chủng loại sách báo với mức bình quân đầu người là 0,3 cuốn, thấp hơn nhiều so với tỷ lệ trên toàn quốc, với chỉ số tương ứng là 1,46 và 5,2[2]. Thứ ba, nhiều di sản văn hóa có giá trị đã bị phá hủy nghiêm trọng, thậm chí có nguy cơ bị tiêu hủy hoàn toàn. Sau cùng là tình trạng cơ sở hạ tầng yếu kém, thiếu nguồn vốn đầu tư và đội ngũ nhân tài cho lĩnh vực văn hóa.
Trước thực trạng đó, lần đầu tiên kể từ khi thành lập nước CHND Trung Hoa, Trung ương đã triệu tập Hội nghị toàn quốc về Công tác văn hóa dân tộc thiểu số trong 2 ngày 12-13/6/2009 tại Bắc Kinh. Hội nghị đã nhấn mạnh những đóng góp to lớn của văn hóa các dân tộc thiểu số vào nền văn hóa chung của cả nước và chỉ rõ "phát triển văn hóa dân tộc thiểu số chính là tiền đề để phục hưng văn hóa Trung Hoa"[3]. Tiếp đó, ngày 23/7/2009, Chính phủ Trung Quốc đã ban hành văn kiện số 29/2009: "Một số ý kiến của Quốc Vụ viện về việc thúc đẩy sự nghiệp phát triển văn hóa dân tộc thiểu số". Đây là văn kiện đặc biệt có ý nghĩa và rất kịp thời đối với công tác phát triển văn hóa dân tộc thiểu số hiện nay ở Trung Quốc. Trong quá trình soạn thảo, nội dung văn kiện đã được tham khảo ý kiến của nhiều chuyên gia và các sở, ban, ngành có liên quan. Dự thảo đã qua hơn 50 lần sửa đổi, đến ngày 10/6/2009 được Chính phủ thông qua tại Hội nghị Thường vụ lần thứ 68. Đây được xem là văn kiện đầu tiên về vấn đề "Thúc đẩy công tác phát triển văn hóa dân tộc thiểu số" do Chính phủ Trung Quốc ban hành kể từ khi thành lập nước CHND Trung Hoa đến nay.
- Về tư tưởng chỉ đạo: Quán triệt tinh thần Đại hội XVII ĐCS Trung Quốc, đó là: "Giương cao ngọn cờ xã hội chủ nghĩa đặc sắc Trung Quốc, dưới sự chỉ đạo của lý luận Đặng Tiểu Bình, tư tưởng quan trọng "Ba đại diện", quán triệt sâu sắc việc thực hiện quan điểm phát triển khoa học..."[4]. Như vậy, sự phát triển văn hóa dân tộc thiểu số ở Trung Quốc vẫn lấy chủ nghĩa Mác - Lênin làm nền tảng tư tưởng, kết hợp với thực tiễn phát triển của đất nước và tình hình cụ thể của công tác dân tộc ở từng địa phương, cùng đoàn kết toàn dân phấn đấu, thúc đẩy xây dựng văn hóa dân tộc thiểu số và văn hóa cả nước.
- Về nguyên tắc cơ bản: Tiếp tục phát huy phương hướng "hai phục vụ" và phương châm "song bách". Cụ thể, phương hướng "hai phục vụ" - Vì nhân dân, vì CNXH, luôn đặt hiệu quả xã hội lên hàng đầu và phát triển văn hóa xuất phát từ yêu cầu có lợi cho sự nghiệp xây dựng CNXH đặc sắc Trung Quốc. Phương châm "song bách" - Trăm hoa đua nở, trăm nhà đua tiếng, nhằm phát huy triệt để tính dân chủ trong lĩnh vực văn hóa. Hơn nữa, trong bối cảnh hội nhập, cần phải kiên trì hiện đại hóa, hướng ra thế giới và hướng tới tương lai, nắm vững tính quy luật, bảo tồn tính dân tộc, thể hiện tính thời đại, đẩy mạnh sáng tạo trong các hoạt động văn hóa. Tăng cường giao lưu, đề xướng đa dạng hóa nhưng cần tôn trọng sự khác biệt về văn hóa giữa các dân tộc, ưu tiên phát triển sự nghiệp văn hóa dân tộc thiểu số.
- Về mục tiêu phát triển: Đến năm 2020 phấn đấu hoàn thiện hệ thống cơ sở vật chất cơ bản để đẩy mạnh phát triển văn hóa dân tộc thiểu số. Cụ thể là, xây dựng hệ thống phục vụ văn hóa công cộng cho đồng bào dân tộc thiểu số đạt bằng hoặc gần bằng mức bình quân trên cả nước. Tiếp đó, tập trung giải quyết tình trạng thiếu thông tin về báo chí, truyền thanh, truyền hỡnh cho đồng bào dân tộc thiểu số. Đặc biệt, trong giai đoạn hiện nay, do chính sách mở cửa, văn hóa Trung Quốc đang ngày càng gia tăng sự giao tiếp với nhiều nền văn hóa khác nhau trong khu vực và trên thế giới, ý kiến chỉ đạo của Chính phủ đã nêu rõ: "Phải làm tốt hơn nữa công tác giữ gìn, kế thừa và phát huy tinh thần văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số"[5]. Như vậy, những nhiệm vụ đặt ra cho công tác phát triển văn hóa dân tộc thiểu số ở Trung Quốc hiện nay là:
Thứ nhất, đẩy mạnh xây dựng hệ thống cơ sở vật chất văn hóa công cộng tại các vùng nông thôn, biên giới và vùng sâu vùng xa. Cung cấp đầy đủ, hiệu quả dịch vụ và sản phẩm văn hóa đảm bảo chất lượng, đáp ứng nhu cầu thưởng thức văn hóa ngày càng cao của nhân dân. Phát triển sự nghiệp thông tin xuất bản và phát thanh truyền hình. Trợ giúp xây dựng các bảo tàng và nhà biểu diễn nghệ thuật. Phát triển các hoạt động văn hóa mang tính quần chúng. Từng bước thực hiện ứng dụng khoa học kỹ thuật hiện đại vào các hoạt động văn hóa ở vùng dân tộc thiểu số, như kỹ thuật mạng, kỹ thuật số…
Thứ hai, tăng cường công tác khai quật và bảo tồn di sản văn hóa truyền thống ưu tú của dân tộc thiểu số, đặc biệt đối với những di tích văn hóa quan trọng đang có nguy cơ bị phá hủy. Kết hợp với cuộc tổng điều tra thống kê văn vật trên toàn quốc lần thứ 3 để tiến hành điều tra, thu thập, chỉnh lý, nghiên cứu và xuất bản đối với di sản văn hóa và nghệ thuật dân gian của các dân tộc thiểu số. Bảo tồn tiếng nói, chữ viết, tín ngưỡng tôn giáo và phong tục tập quán của các dân tộc thiểu số. Đẩy mạnh tuyên truyền những nét văn hóa đặc sắc của dân tộc thiểu số ra toàn xã hội.
Thứ ba, khuyến khích sáng tạo văn hóa, xây dựng những tác phẩm văn hóa nghệ thuật tiêu biểu, vừa mang đặc trưng dân tộc, vừa phản ánh tinh thần thời đại. Bên cạnh đó cần tập trung sáng tác những tác phẩm có chất lượng nhằm đáp ứng nhu cầu thưởng thức văn hóa đa dạng của quần chúng nhân dân.
Thứ tư, kiện toàn pháp quy về quản lý văn hóa dân tộc thiểu số, xây dựng thể chế quản lý vĩ mô và cơ chế vận hành vi mô một cách khoa học và có hiệu quả. Tiếp tục hoàn thiện hệ thống thị trường văn hóa, thiết lập kết cấu sản nghiệp văn hóa dân tộc thiểu số hợp lý, lấy chế độ công hữu làm chủ thể, các hình thức sở hữu khác song song tồn tại. Hoàn thiện cơ chế, chính sách trợ giúp phát triển văn hóa dân tộc thiểu số nhằm đảm bảo quyền hưởng thụ văn hóa cơ bản cho đồng bào dân tộc thiểu số.
Thứ năm, tăng cường giao lưu văn hóa đối ngoại nhằm giới thiệu những nét văn hóa đặc sắc của dân tộc thiểu số Trung Quốc ra thế giới bằng cách gia tăng tỷ lệ đóng góp của văn hóa dân tộc thiểu số vào hoạt động văn hóa đối ngoại chung của cả nước.
Thứ sáu, đảm bảo nguồn vốn đầu tư hợp lý của Chính phủ cho công tác phát triển văn hóa dân tộc thiểu số. Cố gắng xây dựng một đội ngũ cán bộ dân tộc thiểu số vừa có đức vừa có tài, bồi dưỡng nhân tài chuyên môn và công nhân kỹ thuật cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số để thúc đẩy nhanh sự nghiệp phát triển kinh tế văn hoá khu vực tự trị dân tộc.
Như vậy, với nội hàm thể hiện rõ tính khoa học và thực tiễn, văn kiện ban hành nhằm cụ thể hoá, thể chế hóa quan điểm và đường lối của Đảng và Chính phủ Trung Quốc về công tác văn hóa dân tộc thiểu số trong giai đoạn hiện nay. Qua đó, xác lập những mục tiêu, nhiệm vụ và các giải pháp cụ thể để thúc đẩy phát triển văn hóa dân tộc thiểu số, góp phần vào công cuộc xây dựng nền văn hóa tiên tiến XHCN đặc sắc Trung Quốc. Đây có thể xem là bước tiến mới trong lý luận và thực tiễn phát triển công tác văn hóa dân tộc thiểu số ở Trung Quốc.
Kết luận
Đánh giá đúng tầm quan trọng vấn đề dân tộc và công tác phát triển văn hóa dân tộc thiểu số, Đảng và Nhà nước Trung Quốc đã kịp thời đề ra những chủ trương, chính sách đúng đắn và phù hợp với yêu cầu của thời kỳ mới. Trong chỉ đạo thực hiện, Trung Quốc luôn gắn lý luận với thực tiễn, lấy thực tiễn làm cơ sở để bổ sung và phát triển lý luận, làm cho lý luận ngày càng hoàn thiện hơn, phù hợp hơn với đặc thù riêng của đất nước. Nhà nước đã phát triển hỗ trợ văn hóa theo đặc trưng và nhu cầu của từng nhóm dân tộc khác nhau, một mặt để bảo tồn truyền thống văn hóa tốt đẹp, mặt khác, cũng nhằm mục đích phát huy triệt để thế mạnh của các vùng dân tộc thiểu số, khai thác và sử dụng nguồn văn hóa phong phú của họ. Có thể nói, các dân tộc thiểu số đã tham gia và góp phần quan trọng sáng tạo những nét văn hóa nổi tiếng của đất nước, các yếu tố văn hóa đặc sắc của các dân tộc kết hợp với nhau đã tạo nên bản sắc văn hóa Trung Hoa - một nền văn hóa phát triển, thống nhất trong đa dạng./.
[1] Cao Thụ Huân (chủ biên), Pháp quy và cơ cấu văn hóa Trung Quốc, Nxb. Thế giới, Hà Nội, 2002 - tr.32.
[2] Mã Cẩm Vệ (chủ biên), Khái luận về văn hóa dân tộc thiểu số Trung Quốc, Nxb. Đại học Điện tử khoa kỹ, 2005 - tr.28
[3] Hội nghị toần quốc lần thứ nhât về Công tác văn hóa dân tộc thiểu số Trung Quốc. Theo Tân Hoa Xã ngày 15/6/2009.
[4] Báo cáo Chính trị Đại hội XVII ĐCS Trung Quốc, Nguồn: Nhân dân nhật báo điện tử, ngày 15/10/2007.
[5] "Một số ý kiển của Quốc Vụ viện về vấn đề đẩy mạnh sự nghiệp phát triển văn hóa dân tộc thiểu số". Văn kiện số 29/2009 Chính phủ Trung Quốc ban ngày 23/7/2009.
Nguồn: Nghiên cứu Trung Quốc, số 9 – 2009
