|
Theo thành tựu khảo cổ, Teotihuacan là một thành phố quy mô lớn, có diện tích hơn 20km vuông, được xây dựng ở trung tâm một thung lũng khá rộng và bằng phẳng. Từ trên cao nhìn xuống, Teotihuacan nổi rõ với trục đại lộ lớn gọi là Đại lộ Tử thần (Miccaotli) theo chiều bắc – nam chếch một góc 16 độ về nướng đông bắc, chia thành phố làm hai phần đối xứng đông – tây. Cuối đại lộ Tử thần về phía bắc là Kim tự tháp Mặt trăng, phía trước là một quảng trường lớn dùng làm nơi thực hiện các nghi lễ tôn giáo và sinh hoạt chính trị cộng đồng. Ở gần trung tâm thành phố là Kim tự tháp Mặt trời (kim thự tháp cao thứ 2 ở châu Mỹ: 60 m, sau Kim tự tháp Cholula cao 66m ở bang Pueble, Mexico). Các công trình dùng làm trụ sở các cơ quan làm việc, chợ búa, sân vận động, các công trình công cộng và nhà ở các công chức được xây dựng dọc theo Đại lộ Tử thần. Bao quanh trục đại lộ chính này là vô số phức hợp nhà thị dân được xây dựng với diện tích mỗi phức hợp khá rộng đủ chỗ cho nhiều người cùng ở. Tường các công trình nhà ở thường được làm bằng đá hoặc đất trộn, cửa vào hẹp dẫn vào một khoảng sân hẹp giữa nhà. Một số dãy nhà còn xây dựng mô hình kim tự tháp trước cửa với mục đích tôn giáo. Nhà vừa để ở, vừa làm xưởng sản xuất và buôn bán hàng hóa thủ công.
Thổ dân người Aztec hôm nay
Cư dân thành bang Teotihuacan có nhiều nguồn gốc khác nhau, trong đó nhiều nhất là cư dân nói tiếng Nahuatl – tiền dân Aztec, bên cạnh là người Zapotec, Mixtec và Maya v.v.. Thành Teotihuacan phát triển thịnh vượng nhất vào khoảng thời kì thế kỷ thứ 2 đến thế kỷ thứ 5 sau Công nguyên. Dân số toàn thành phố ước khoảng 150.000 dân, lúc đông nhất có thể đạt đến 250.000 dân, bằng một thành phố cấp tỉnh ở nước ta hiện nay. Qua con số này, phần nào ta có thể hình dung được sự thịnh vượng và tầm ảnh hưởng của đô thị này. Teotihuacan được cho là thành phố lớn nhất châu Mỹ thời kì trước khi người châu Âu đến. Một bộ phận cư dân làm nghề buôn bán, bộ phận khác làm nghề nông. Ruộng nương của họ chỉ nằm sát cạnh thành phố trong thung lũng phì nhiêu này
Với quy mô dân số lớn đến như vậy, nhiều người sẽ nghĩ rằng Teotihuacan sẽ gặp khó khăn trong việc quy hoạch đô thị và cung cấp thực phẩm. Song những gì giới khảo cổ khai quật và nghiên cứu được cho thấy chính quyền thành phố Teotihuacan xưa là những nhà quy hoạch và nhà thống trị khá chuyên nghiệp. Qua bản đồ phác thảo thành phố có thể thấy các con đường nội thị được xây dựng theo lối bàn cờ, rất tiện lợi cho giao thông và vận chuyển hàng hóa, do vậy các phức hợp nhà ở đều là nhà mặt tiền. Có những lúc dân số thành phố tăng quá nhanh, chính quyền bắt buộc nhiều cư dân nông nghiệp đang sống trong nội ô phải di chuyển ra ngoại vi thành phố, vừa để giãn dân vừa tạo điều kiện để nông dân sản xuất nhiều lương thực hơn cho thành phố. Nguồn nước dùng trong ăn uống, sinh hoạt và tưới tiêu được lấy từ các dòng suối lớn chảy từ những ngọn núi xung quanh xuống đều đặn và phong phú, đủ để nuôi sống toàn bộ cư dân thành phô. Ngoài nguồn lương thực, thực phẩm cung cấp tại chỗ, Teotihuacan còn được bổ sung từ nhiều địa phương nội thuộc khác hay từ các lãnh thổ lân cận thông qua trao đổi, buôn bán. Nhiều bằng chứng khảo cổ cho thấy sản phẩm do Teotihuacan làm ra được buôn bán đến tận vùng Guatemala, Honduras ở gần lục địa Nam Mỹ.
Nữ thần sinh sôi
Lư hương tế thần – mô típ biểu tượng của Teotihuacan
Sức ảnh hưởng về kinh tế và chính trị của thành bang Teotihuacan thời kì bấy giờ là rất lớn. Theo kết quả nghiên cứu, Teotihuacan giữ quan hệ đối ngoại theo hướng chủ động, theo đó có ba vành đai ảnh hưởng: (1) làm chủ toàn bộ vùng cao nguyên trung Mexico, có quan hệ thống trị chặt chẽ với các thị tứ, làng mạc trong toàn vùng; (2) phủ mạng lưới thương mại và qua thương mại áp đặt ảnh hưởng chính trị với hầu hết các vùng đất trọng yếu ở Trung Mỹ; (3) phạm vi ảnh hưởng về tôn giáo, tư tưởng, văn hóa Teotihuacan rộng lớn hơn cả phạm vi thương mại. Mặc dù văn minh Teotihuacan không để lại bất kì văn tịch nào, song qua các ghi chép của người Maya về sau cho thấy sức ảnh hưởng chính trị của Teotihuacan thời kì ấy có dấu hiệu của một đế quốc trung tâm. Chẳng hạn, những khối chữ viết tượng hình tìm thấy ở thành Tikal thuộc văn minh Maya có kể về chuyến đi sứ của một số quan chức Teotihuacan có một số chi tiết cho thấy Teotihuacan có vai trò quan trọng trong việc xây dựng một triều đại Maya mới ở Tikal. Các di vật khảo cổ cũng cho thấy thành bang Copan lân cận cũng chịu sự chi phối mạnh mẽ từ thành bang này.
Teotihuacan xây dựng một lực lượng quân đội hùng mạnh, trấn giữ toàn bộ vùng cao nguyên trung Mexico, tiến hành gom dân cư sống rải rác tập trung thành các làng, thị tứ nhỏ để dễ bề quản lý và bắt buộc lao động tạo ra của cải vật chất. Nhiều thị tứ được xây dựng theo phong cách thành phố Teotihuacan, cũng có trục đại lộ, có quảng trường và đài tế thần.
Bản đồ trung tâm Teotihuacan phục chế
Đầu rồng Quetzacoatl
Teotihuacan là một thành bang tôn giáo, trong đó vai trò của thầy tu là rất lớn. Theo niềm tin Aztec, thầy tu là người có quyền lực siêu nhiên, có thể giao tiếp với thần thánh và vạn vật nên sẽ là người chuyển tải thông điệp của thần thánh đến muôn dân và những mong ước của môn dân đến thánh thần. Mọi người kể cả tầng lớp thống trị và thần dân đều tôn trọng thầy tu, thành kính tuân theo các quy định về nghi lễ, tôn giáo. Những người có quyền lực trong xã hội thường chọn các vị trí xây nhà ở gần các khu vực tôn giáo với hy vọng được thần thánh chở che. Tôn giáo Teotihuacan mang tính đa thần, trong đó quan trọng nhất là Thần Mẹ đất phồn sinh, rồng Quetzacoatl (rắn thần có lông vũ) và thần Mưa. Mỗi một vị thần đều được cho là mang lại những điều kiện cấp thiết nhất cho sự hình thành, tồn tại và phát triển của bản thân dân tộc, của cả loài người, của vạn vật và của vũ trụ. Theo niềm tin của họ, sự sống bắt đầu từ các hang động bên dưới Kim tự tháp Mặt trời, nơi mặt trời, mặt trăng, con người và vạn vật chui ra từ đó. Vào các dịp trọng đại như mừng thu hoạch, mừng chiến thắng v.v., thành Teotihuacan tiến hành lễ hiến tế nhân mạng cho thần linh. Nạn nhân thường là tù binh bắt được ở các thành bang không chịu quy phục. Hiến tế nhân mạng vừa mang ý nghĩa tôn giáo vừa mang ý nghĩa chính trị - thị uy. Người Teotihuacan tin vào cuộc sống sau cái chết, do vậy trong phong tục tang ma có tục đặt vàng, ngọc vào miệng người chết với hy vọng họ sẽ có cuộc sống sung túc ở những giai đoạn sau cái chết. Kho tàng văn học truyền miệng Teotihuacan rất phong phú, chủ yếu là thần thoại gắn với tôn giáo, nội dung chủ yếu kể về sự hình thành vũ trụ, con người và vạn vật, sức mạnh phồn sinh siêu nhiên của Mẹ đất và sự dũng mãnh của các vị anh hùng.
Với những gì đã thể hiện, Teotihuacan xứng đáng là một di sản văn hóa thế giới để con người từ khắp năm châu chiêm ngưỡng, tìm hiểu.
Đại lộ tử thần ở Teotihuacan