Tên gọi Stonehenge được ghép từ stone (đá) và henge (nằm ngang). Toàn bộ di tích trải rộng trên một mảng không gian lớn, gồm nhiều lớp di tích xoay quanh cụm đá dựng ở trung tâm. Ngoài cùng là hai vòng đất đắp tròn kẹp một rãnh nước ở giữa. Đi tiếp vào trong là dãy cột đá sa thạch dựng liên tiếp nối thành vòng tròn, trên đỉnh lại vắt vẻo những tảng đá lập thể nằm ngang, cũng nối với nhau thành một vòng tròn trên không. Ở vị trí trung tâm, người ta cho dựng thêm bốn năm khối kiến trúc “trilithon” (kiểu kiến trúc gồm hai tảng đá dựng đứng đỡ lấy một tảng đá nằm ngang bên trên). Stonehenge được UNESCO xếp hạng di sản văn hóa thế giới năm 1986. Hiện tại, di tích này thuộc quyền sở hửu Hoàng gia Anh.
Thoạt tiên, các nhà khảo cổ học ước lượng các khối đá lập thể này được người tiền sử dựng lên vào khoảng 2500 trước Tây lịch, song gần đây người ta tính toán lại, cho rằng chúng được xây dựng muộn hơn mốc thời gian ấy một, hai trăm năm. Tuy nhiên, khởi đầu trình xây dựng Stonehenge được cho là bắt đầu từ rất sớm, vào khoảng 3100 năm trước Tây lịch và kéo dài suốt 1500 năm sau đó.
Cụ thể, lịch sử Stonehenge chia thành ba giai đoạn:
Giai đoạn 1: hào nước vòng ngoài được đào lên, hai bên bờ hào được đắp cao hơn mặt đất xung quanh, tạo thành nhựng vòng tròn đồng tâm. Ngay sát bờ đất đắp phía trong, người ta đào cả thảy 56 lỗ cọc gỗ xếp thành hình tròn.
Giai đoạn 2 bắt đầu từ thời điểm 2900 trước Tây lịch và kéo dài suốt 400 năm, người ta đào thêm các lỗ cột ở khu vực trung tâm khu di tích. Cổng vào được thiết kế ở hướng đông bắc, tại đó có đặt tảng đá Heel Stone (Đá Gót chân).
Giai đoạn 3 kéo dài từ 2400 đến 1600 trước Tây lịch, là khoảng thời gian hoàn chỉnh của khu di tích. Vòng tròn cột đá sa thạch được dựng lên ở vùng trung tâm, sau đặt các tảng đá dài trên đỉnh, kết nối nhau thành hình tròn. Bên trong vòng cột đá lại dựng các khối trilithon.
Bằng chứng khảo cổ ở khu vực hào nước bao quanh khu di tích cho thấy mục đích sơ khai của nó là mai táng, sớm nhất là vào khoảng 3000 năm trước Tây lịch. Suốt hơn 500 năm sau đó, nơi đây đã trở thành nơi yên nghỉ của nhiều lớp quý tộc trước khi các tảng đá lập thể được dựng lên. Người ta tìm thấy ít nhất 240 di thể người chết được chôn cất trong khuôn viên di tích. Có thuyết gọi rằng đây là một nghĩa trang hoàng gia cổ.
Cũng có ý kiến cho rằng đây là điểm hành hương linh thiêng của người tiền sử để tưởng nhớ ông bà tổ tiên. Căn cứ của thuyết này là phát hiện được con đường mòn từ Stonehenge dẫn tới di chỉ làng cổ Durrington Walls, đồi Old Sarum cũng với mô hình vòng tròn tương tự ở cách đó 2 dặm và con sông Avon lân cận. Thuyết thứ ba thì cho đây là nơi ẩn chứa thuật chữa bệnh theo niềm tin tín ngưỡng cổ đại. Các tảng đá xanh dựng đứng vùng trung tâm di tích được cho là có tác dụng chữa bệnh đối với người xưa. Ngoài ra, người ta còn phát hiện khá nhiều thi thể mang các dấu vết chấn thương trong khu vực Stonehenge. Đáng chú ý là bộ xương cốt của một vị võ tướng người lục địa châu Âu. Có thể vị tướng này đã tìm đến Stonehenge chữa bệnh và qua đời tại đó.
Đến thăm Stonehenge, chắc hẳn chúng ta sẽ được kể câu chuyện truyền thuyết Đá gót chân. Chuyện rằng một con quỷ đã mua những tảng đá lớn từ một người phụ nữ tận xứ Ái Nhĩ Lan, gói lại và mang đến cánh đồng Salisbury này. Trên thực tế thì các tảng đá ấy có xuất xứ từ xứ Wales nước Anh. Lúc bay qua sông Avon, một tảng đá đã rơi xuống nước. Sau khi dựng xong các tảng đá, con quỷ đã hô to “Rồi sẽ chẳng ai biết được những tảng đá đã được chuyển đến đây bằng cách nào!”. Một thầy dòng đi ngang qua mỉm cười “Đấy là ngươi nghĩ thế thôi!”. Tức giận, con quỷ ném một tảng đá vào gót chân thầy dòng. Tảng đá ấy vẫn còn dựng đứng phía cổng vào khu di tích cho đến hôm nay. Truyền thuyết mang màu sắc tôn giáo có từ thế kỷ thứ 7 sau Tây lịch này đã phần nào góp thêm vào Stonehenge những điều bí ẩn vốn chưa có lời giải đáp.
Hàng triệu người khắp thế giới đã tận mắt chiêm ngưỡng Stonehenge đều thốt lên rằng “Người xưa thật sự vĩ đại!”. Đúng vậy, sự vĩ đại của người xưa vẫn luôn là niềm bí ẩn, giống như những khối đá dựng Stonehenge sừng sững tự bao giờ.
Tài liệu tham khảo:
1. Peter James, Nick Thorpe (1999), ancient mysteries, Ballantine Books.
2. www.english-heritage.org.uk/.../01.html
3. www.shef.ac.uk/.../fieldwork/stonehenge.html
6. http://witcombe.sbc.edu/earthmysteries/EMStonehenge.html