Hệ Thống Đường Bộ VN là một sản phẩm văn hoá?

Tuesday, 02 September 2008 18:32

Hệ Thống Đường Bộ VN là một sản phẩm văn hoá?

Người post bài: TT VHH

HỆ THỐNG ĐƯỜNG BỘ VN LÀ MỘT SẢN PHẨM VĂN HOÁ?

Là người chưa am hiểu VHH, tôi xin mạnh dạn trình bày một thắc mắc, mong được GS giải đáp dù thắc mắc có thể chưa thật chỉnh:

Hệ thống đường bộ ở Việt Nam có là cái mà GS Thêm gọi là Văn Hóa không? Trong bài “Đối thọai cùng bạn đọc về khái niệm VH và cấu trúc VH” trên Web Site VHH, GS có viết: “bốn đặc trưng sau chính là những đặc trưng cần và đủ để phân biệt văn hóa với những khái niệm, hiện tượng có liên quan: a) tính hệ thống … b) tính giá trị … c) tính nhân sinh … d) tính lịch sử … “. Chúng tôi rất tâm đắc với định nghĩa này về khái niệm VH. Tuy nhiên, chúng tôi vẫn còn những thắc mắc, xin phép được trình bày.

Để diễn đạt được gọn, tôi xin phép sử dụng thuật ngữ “Đối Tượng – ĐT” để chỉ mọi thứ mà con người nhận thức được. ĐT có thể là hữu hình (một căn nhà, một phiến đá, …), có thể là vô hình (một ý tưởng, một câu thơ, …), có thể đơn lẻ (một chiếc lá, một người nào đó,…), có thể là một tập hợp nhiều đối tượng (một dân tộc, một ngành KH chẳng hạn tóan học, …). Chúng ta thường nói đến những “lớp đối tượng”. Đó là tập hợp những đối tượng cùng lọai và không có các đối tượng khác lọai chen vào. Để có được một lớp đối tượng thì người ta thường có 2 cách mô tả chính: Một là liệt kê một danh sách các đối tượng và đặt cho tập hợp này một cái tên để chỉ lớp ĐT đó. Thí dụ lớp đối tượng “lớp VHH 2007” gồm và chỉ gồm các bạn: X, Y, Z, B, A. Lớp ĐT này gồm 5 ĐT. Hai là đưa ra những dấu hiệu nhận biết những ĐT là thuộc lớp ĐT đó. Với thí dụ vừa nêu thì ta có thể nói: Lớp ĐT “lớp VHH 2007” là những bạn và chỉ những bạn đã vượt qua kỳ thi tuyển sinh ĐH vào ngành VHH ĐH KHXHNV TP HCM trong kỳ thi tuyển sinh 2007, đã được gọi nhập học và đã làm đủ các thủ tục nhập học. Theo những điều kiện này mà kiểm tra tòan thể ... nhân lọai thì sẽ chỉ ra đúng các bạn X, Y, Z, B, A. Bản thân lớp ĐT lại là một ĐT. Hay người ta nói đó là lối định nghĩa đệ quy.

Trở lại với thắc mắc của tôi. GS Thêm nói rằng 4 đặc trưng mà GS nêu ra là những điều kiện cần và đủ để nhận dạng một Đối Tượng có thuộc hay không thuộc Lớp Đối Tượng mà GS gọi là VH hay không. Kiểm tra những điều kiện cần và đủ này, tôi thấy rằng Hệ Thống Đường Bộ VN và rất nhiều hệ thống khác sẽ thuộc lớp ĐT VH! Đó là điều hơi khó chấp nhận. Phải chăng chúng ta nên xem 4 đặc trưng mà GS nêu chỉ là những điều kiện cần mà một ĐT thuộc lớp ĐT VH phải có? Nếu vậy, có lẽ còn có những đặc trưng khác để nhận dạng chắc chắn hơn một ĐT VH?

Hanoi

GS. Trần Ngọc Thêm trả lời

Tôi xin nói ngay: “Hệ Thống Đường Bộ VN” chính là một yếu tố thuộc lớp đối tượng văn hoá.

Lớp đối tượng văn hoá có thể là các chủ thể, hành động, hoặc sản phẩm. Các sản phẩm văn hoá có thể mang tính vật chất hoặc tinh thần.

Đối tượng “Hệ Thống Đường Bộ VN” là một sản phẩm văn hoá có thể mang tính vật chất, về nhiều mặt, nó không khác gì một chiếc áo dài, một bát phở. Chúng tôi không thấy có lý do gì để phủ nhận chất văn hoá của nó.

Xin bạn hãy giải thích rõ cái mà bạn nói rằng “Đó là điều hơi khó chấp nhận”?

TNT

Bạn Hanoi thắc mắc

Trước hết xin chân thành cảm ơn GS đã giải đáp thắc mắc của tôi. GS đã khẳng định như sau:

“Tôi xin nói ngay: “Hệ Thống Đường Bộ VN” chính là một yếu tố thuộc lớp đối tượng văn hoá.

Lớp đối tượng văn hoá có thể là các chủ thể, hành động, hoặc sản phẩm. Các sản phẩm văn hoá có thể mang tính vật chất hoặc tinh thần.

Đối tượng “Hệ Thống Đường Bộ VN” là một sản phẩm văn hoá có thể mang tính vật chất, về nhiều mặt, nó không khác gì một chiếc áo dài, một bát phở. Chúng tôi không thấy có lý do gì để phủ nhận chất văn hoá của nó”.

Trong câu trả lời trên, GS xác nhận ĐT “Hệ Thống Đường Bộ VN” thuộc lớp ĐT VH. Chính chúng tôi cũng không thể phủ nhận điều này nếu xem 4 đặc trưng mà GS đã nêu là điều kiện cần và đủ để một ĐT là thuộc lớp ĐT VH.
Trong đoạn trích trên, GS có nói đến một số khái niệm khác như:

- Yếu tố ( là một yếu tố thuộc lớp đối tượng văn hoá): Tôi xin phép thay chữ Yếu Tố ở đây bằng chữ Đối Tượng (hoặc chữ Thành Tố hoặc Thành Phần hoặc Phần Tử). Có lẽ xin được dùng chữ ĐT.

- Sản Phẩm VH (các sản phẩm văn hoá có thể…): Tôi xin phép chưa bàn tới chữ VH sử dụng như một tính từ. Vấn đề này xin được bàn thêm sau.

- Chất văn hoá (… phủ nhận chất văn hoá của nó): Khái niệm Chất VH có lẽ cũng là một tính từ gắn cho một số ĐT nào đó. Cũng giống vấn đề vừa nêu trên, chúng ta sẽ bàn đến khái niệm này khi đã thấu hiểu VH là gì, vấn đề mà chúng tôi nghĩ rằng mình chưa thật hiểu.

Trong bài nêu thắc mắc, chúng tôi đã đề cập và được GS sử dụng các khái niệm: Đối Tượng, Lớp ĐT VH. Chúng tôi đang đứng trước một bài tóan mà một người còn chưa gia nhập làng VHH cho là rất khó: Anh hãy quan sát kỹ lưỡng một ĐT X nào đó. Hãy trả lời câu hỏi X có là một ĐT VH không? Để nói cho thật gọn, chúng tôi xin phép sử dụng một thuật ngữ khác thay thế thuật ngữ “Đối Tượng Văn Hóa”. Đó là “Cái Văn Hóa”. Nghe vậy có vẻ hơi thiếu … văn hóa! Tuy nhiên xin GS và các bạn cho phép tôi dùng cách nói sau về một bài tóan rất cơ bản mà các ngành KH đều gặp khi xác định đối tượng nghiên cứu, ở đây là nói về ngành VHH:

Xét một ĐT X. Hãy xét xem X có phải là một “cái VH” không?

Trở lại thắc mắc mà chúng tôi đã nêu và đã được GS giải đáp. Chúng ta có thể diễn đạt như sau:

ĐT “Hệ Thống Đường Bộ VN” có phải là một “cái VH” không? Câu trả lời của GS là: Đúng, nó là một “cái VH”.

Cuối bài giải đáp, GS có yêu cầu tôi giải thích lý do khi tôi nói rằng xem “Hệ Thống Đường Bộ VN” là một “cái VH” là điều hơi khó chấp nhận.

Tôi xin phép chưa trình bày những lý do mà xin nói lại là nếu chấp nhận 4 đặc trưng: tính hệ thống, tính giá trị, tính nhân sinh và tính lịch sử là điều kiện cần và đủ để xét một ĐT có là một “cái VH” không thì tôi không có cách nào khác là phải chấp nhận ngay “Hệ Thống Đường Bộ VN” là một “cái VH”. Cũng với logic này, ta có thể nêu rất nhiều “cái VH” khác mà nếu phải chấp nhận chúng là những “cái VH” thì tôi đều cảm thấy có gì đó chưa ổn như với "hệ thống đường bộ VN". Chúng ta hãy xem vài đối tượng sau đây:

- Hệ thống các nhà máy điện ở miền Bắc VN,

- Hệ thống các nhà máy phân đạm ở nước ta,

- Hệ thống truyền lực trong ô tô,

- Hệ thống truyền tín hiệu trong máy vi tính,

v.v…

Chúng có thể đều là những “cái VH” như "hệ thống đường bộ VN" mà GS đã xác nhận. Như trên đã nói, chúng tôi xin tạm gác lại vấn đề khá phức tạp là xét xem một ĐT có “chất văn hóa” hay không mà chỉ xem chúng có là “cái VH” hay không mà thôi. Nói vắn tắt thì có lẽ có những cái không phải là “cái VH” nhưng cũng có thể có “chất VH”.

Tương tự như có những cái không phải là người nhưng có chất người!

Đến đây, chúng ta có thể có 2 lựa chọn:

1. Một là tiếp tục xem 4 đặc trưng vừa nhắc trên là các tiêu chí chính xác, nhận biết một ĐT là một “cái VH” hay không là “cái VH”. Với lựa chọn này thì như GS đã khẳng định về "hệ thống đường bộ VN", tất cả những đối tượng trên đều là những “cái VH”.

Chúng ta không còn phải bàn gì thêm.

2. Hai là nghi ngờ tính “Đủ” của 4 đặc trưng trên. Tôi thuộc lối suy nghĩ thứ 2 này. Không hiểu các nhà VHH có thông cảm với suy nghĩ liều lĩnh của tôi không?

Nghi ngờ không bao giờ là phủ định. Chúng ta cũng biết nếu không bao giờ nghi ngờ cái gì thì không có khoa học và do đó không có thế giới hôm nay.

Kính mong GS và các nhà nghiên cứu VH chỉ giáo.

Trân trọng

Hanoi

GS. Trần Ngọc Thêm trả lời

Bạn Hanoi viết:

“Chúng ta hãy xem vài đối tượng sau đây:

- Hệ thống các nhà máy điện ở miền Bắc VN,

- Hệ thống các nhà máy phân đạm ở nước ta,

- Hệ thống truyền lực trong ô tô,

- Hệ thống truyền tín hiệu trong máy vi tính,

v.v…

Chúng có thể đều là những “cái VH” như "hệ thống đường bộ VN" mà GS đã xác nhận.”

“Còn những đối tượng tôi đã nêu làm thí dụ về "cái VH" thì tôi tin là tôi có thể chứng tỏ rằng chúng đều thỏa cả 4 điều kiện cần và đủ để được đứng trong hàng ngũ những cái mà chúng ta gọi là những "cái VH" hay nói cách khác chúng là những phần tử của lớp đối tượng VH.”

Không đơn giản như vậy đâu bạn Hanoi ạ. Vì các đối tượng này có thể thỏa mãn tính hệ thống, tính giá trị, tính nhân sinh, nhưng còn tính lịch sử thì chưa chắc. Đành rằng một đối tượng tồn tại một ngày thì có “lịch sử” một ngày, một năm thì có “lịch sử” một năm, nhưng văn hoá không phải là cái ngày một ngày hai, càng không phải là những cái mới nhất, tiên tiến nhất như văn minh.

Như vậy trực giác của bạn về cơ bản là đúng đấy.

“Hệ thống truyền lực trong ô tô”, “Hệ thống truyền tín hiệu trong máy vi tính” hoàn toàn là sản phẩm của văn minh, không có tính lịch sử. Những người công nhân tạo ra chúng, nhưng người sử dụng thì hầu như không sờ đến chúng - dấu ấn của con người ở chúng tương đối mờ nhạt. Vì vậy, chúng KHÔNG PHẢI là những giá trị văn hoá.

“Hệ thống các nhà máy điện ở miền Bắc VN”, “Hệ thống các nhà máy phân đạm ở nước ta” thì Ở MỘT MỨC ĐỘ NHẤT ĐỊNH, có mang dấu ấn của con người Việt Nam, văn hoá Việt Nam vì chúng được tạo ra đã trên dưới một nửa thế kỷ, sử dụng kỹ thuật phương Tây nhưng theo cách của người Việt Nam (linh hoạt, sáng tạo, tầm nhìn tiểu nông...). Vì vậy mà ở một mức độ nhất định, chúng là những giá trị của văn hoá Việt Nam.

"Hệ thống đường bộ VN" thì hình thành cùng với con người Việt Nam, dân tộc Việt Nam nên có tính lịch sử rất lâu đời, mang dấu ấn rất rõ nét của một dân tộc nông nghiệp sống định cư ít đi lại (nên có hệ thống đường bộ rất kém phát triển). Vì vậy "Hệ thống đường bộ VN" hoàn toàn xứng đáng là một trong những giá trị điển hình của văn hoá Việt Nam.

TNT

Lên trên