Người Toltec được cho là những người tiếp thu phong cách văn hóa Teotihuacan trung thành. Họ mang đến Tula các yếu tố tôn giáo, kiến trúc và cấu trúc xã hội của thành bang Teotihuacan để xây dựng quốc gia của mình. Hiện tại giới khoa học chưa thống nhất về nguồn gốc thật sự của người Toltec. “Toltec” có nghĩa là “nghệ nhân”,“thợ thủ công” trong ngôn ngữ Nahual. Có thể Toltec là tộc danh dùng để gọi những nhóm bộ lạc mang đậm ảnh hưởng của phong cách Teotihuacan thời kì hưng thịnh của thành bang Tula.
Tula từng là thủ đô của đế quốc Toltec suốt hai thế kỷ. Người Toltec ví thành Tula như một vùng đất thiêng liêng – “thành Tollan” (vùng đất lau sậy) trong truyền thuyết, nơi thần Quetzalcoatl ngự trị trong ký ức cư dân Toltec. Người Aztec về sau cũng tự nhận mình là con cháu cư dân thành Tula – Tollan này. Tuy nhiên, cũng có ý kiến cho rằng Teotihuacan huy hoàng năm nào mới là thành Tollan. Theo kết quả nghiên cứu, Tollan được hiểu là “thủ đô”, do vậy người Toltec gọi thủ đô Tula là thành Tollan cũng có lý của họ. Dân số Tula lúc đông nhất có thể đạt đến 30.000 người, biến Tula trở thành thành phố lớn nhất vùng Trung Mỹ vào thế kỷ 11.
Với một lực lượng thiên về sức mạnh quân sự, văn hóa Toltec không đạt đến mức huy hoàng như thành bang Teotihuacan mà họ đã tiêu diệt.
Người Toltec hiếu chiến vốn mang tộc danh là “nghệ nhân” nhưng những công trình kiến trúc mà họ để lại thì không mang tính nghệ thuật cao. Kiến trúc thành Tula gồ ghề, thô to và thiếu nét thẩm mỹ. Trung tâm Tula là một quảng trường lớn, xung quanh xây nhiều đài cao, đền thần và nhiều bức tường có chạm khắc hình rồng thần Quetzalcoatl – thần tối cao, tượng Chacmool và nhiều cột tượng người chiến binh. Nhìn chung, Tula thể hiện một sắc màu quân sự hơn là một trung tâm dân sự. Thành bị tàn phá vào khoảng 1168-1179, từ đó trọng tâm văn minh chuyển về bán đảo Yucatan ở phía nam. Tại Yucatan, văn hóa Toltec dung hòa với văn hóa Maya hình thành nên trung tâm Chichen Itza. Về sau, Chichen Itza trở thành một trong những trung tâm văn minh lớn nhất của người Maya.
Tín ngưỡng Toltec mang tính nhị nguyên. Trong thần phả Toltec có hai vị thần tối thượng: (1) rồng Quetzalcoatl và (2) kẻ thù - thần Tezcatlipoca, thần chiến tranh. Thực chất, thần Quetzalcoatl vốn đã xuất hiện trong văn hóa nhiều lớp văn minh trước đó song mãi đến thời văn minh Toltec thì Quetzalcoatl mới được khoác lên sức mạnh tột đỉnh và tạo ra thêm kẻ thù Tezcatlipoca. Vị vua nổi tiếng nhất của đế quốc Toltec là Ce Acatl Topiltzin được cho là hiện thân của thần Quetzalcoatl nên được gọi là “Topiltzin Quetzalcoatl đại đế”. Theo truyền thuyết Toltec (và Aztec về sau), chính những kẻ đi theo Tezcatlipoca bằng thủ đoạn đã đẩy vua Topiltzin và thần dân của Quetzalcoatl trường chinh về phía nam gây chiến với người Maya và làm chủ thành Chichen Itza. Những kẻ lợi dụng đã chiếm thành Tula cho riêng mình. Topiltzin Quetzalcoatl đại đế lúc nam chinh có thề rằng vào năm linh thiêng theo tuổi của mình sẽ trở lại thành Tula từ phía đông để trả thù những kẻ chiếm đoạt. Câu chuyện này được người Aztec về sau truyền miệng, và đến khi người Tây Ban Nha từ phía đông đến chinh phục Trung Mỹ, họ cứ ngỡ rằng đó chính là sự trở lại của Topiltzin Quetzalcoatl đại đế.
Tư tưởng Toltec cổ đại cũng mang tính nhị nguyên. Người Toltec để lại cho hậu thế hệ thống các bộ sấm truyền rất thần bí. Ngày nay người ta tìm được 33 bộ thẻ sấm còn sót lại. Theo niềm tin Toltec, lời sấm truyền sẽ chỉ ra ánh sáng và bóng tối của linh hồn mỗi con người. Ánh sáng là phần thực tế hữu hình (Tonal) mà con người nắm bắt được, còn phần bóng tối là những khối kiến thức, năng lực vô hình (Nagual) chỉ tồn tại trong trí óc mà thôi. Hệ thống sấm truyền này có ảnh hưởng quan trọng đến đời sống tinh thần của người Toltec.
Một thành tựu văn hóa khác của người Toltec là trò chơi bóng nhựa kiểu Trung Mỹ cổ. Trò chơi này được thực hiện trên một mặt sân lát đá rộng với một quả bóng bằng cao su. Ban đầu trò chơi là một lễ tục quan trọng được tiến hành vào dịp lễ tế thần hay ăn mừng chiến thắng. Những kẻ thua trận trong trò chơi sẽ bị hiến tế cho thần linh. Về sau, trò chơi được mở rộng ra dân chúng và trở thành trò tiêu khiển quan trọng. Di chỉ thành cổ Tula hiện tại còn lưu lại nhiều dấu vết của nhiều sân bóng thời kì hưng thịnh của văn minh Toltec.
Như một quy luật của lịch sử Trung Mỹ cổ đại, sau một thời gian hưng thịnh, văn minh Toltec phai nhạt dần và cuối cùng bị người Chimitec và các bộ lạc khác tiêu diệt vào khoảng đầu thế kỷ 13. Dân Toltec bị đồng hóa tại chỗ hoặc di tản về phía nam và cuối cùng bị người Maya (vốn là kẻ bại trận trước đó) đồng hóa. Trung Mỹ trở lại thời kì hỗn loạn trong suốt 200 năm sau nữa trước khi người Aztec hưng thịnh và thống nhất trở lại.
Topiltzin Quetzalcoatl đại đế
Cha là Mixcoatl, thủ lĩnh của các bộ lạc Toltec, mẹ là Chimalman – con gái thủ lĩnh bộ lạc Toltec tại Culhuacan. Bốn ngày sau khi sinh, mẹ mất. Topiltzin từ bé đã tỏ ra có tài quân sự khi một mình đã cả gan bắt sống nhiều kẻ thù về hiến tế ở thành Tula. Thời bấy giờ, người Toltec tiến hành nhiều cuộc chiến tranh chinh phục, Topiltzin cùng cha chỉ huy nhiều trận chiến và đều giành thắng lợi. Một ngày nọ, hơn 400 anh em dưới tay Mixcoatl nổi dậy giết chết Mixcoatl và truy lùng Topiltzin. Nhờ mưu trí, Topiltzin thoat nạn và đưa những người chú bác phản bội vào bẫy và tiêu diệt. Topiltzin trở thành thủ lĩnh tối cao của đế quốc Toltec, lãnh binh thu phục nhiều vùng đất mới. Trong lần nam chinh tại thành Chichen Itza ở bán đảo Yucatan, thủ đô Tula bị thế lực đối lập chiếm. Người Toltec tại Tula bị hại. Topiltzin thề sẽ trở lại Tula từ phía đông để quyét sạnh kẻ thù giải cứu thành Tula. Cuộc đời và sự nghiệp Topiltzin được người đời sau thần thoại hóa thành Thần thoại Quetzalcoatl.
Rồng Quetzalcoatl
Quetzalcoatl được ghép từ tên hai loài vật: chim quetzal lông sáng rực và rắn coatl. Rồng Quetzalcoatl xuấn hiện trong văn hóa châu Mỹ từ hơn 2000 năm trước, từ văn minh Olmec, Zapotec, Teotihuacan rồi đến Toltec và về sau đến Aztec và Maya. Theo niềm tin của hầu hết cư dân Trung Mỹ cổ đại, Quetzalcoatl là thần sao Mai, thần sinh sôi, thần gió, thần nước, thần tạo ra vạn vật và con người. Trong các thời kì văn minh Olmec, Teotihuacan, rồng Quetzalcoatl được thể hiện bằng hình ảnh một con rắn thần có bờm lông chim trên đỉnh đầu. Người Toltec gắn thần Quetzalcoatl với vị anh hùng lừng danh Topiltzin thời kì thành bang Tula. Trong các hình vẽ của người Toltec, rồng Quetzalcoatl trở thành một người đàn ông thần bí – cũng là hình ảnh vua Topiltzin của họ. Thần thoại Quetzalcoatl mượn câu chuyện nam chinh của vua Topiltzin để nói về Quetzalcoatl, rằng kẻ thù của Quetzalcoatl là Tezcatlipoca dùng mưu kế lường gạt và giết Quetzalcoatl. Trái tim Quetzalcoatl bay lên trời và trở thành sao Mai. Quetzalcoatl thề là sẽ trở lại từ phía đông để trả thù Tezcatlipoca. Các nghi lễ tế bái Quetzalcoatl của người Toltec thường có hiến tế nhân mạng. Người Aztec về sau chịu ảnh hưởng của Toltec, tôn Quetzalcoatl làm chúa tể các vị thần. Người Maya cũng tiếp nhận hình ảnh thần Quetzalcoatl trong thần phả của mình
Topiltzin Quetzalcoatl đại đế
Cha là Mixcoatl, thủ lĩnh của các bộ lạc Toltec, mẹ là Chimalman – con gái thủ lĩnh bộ lạc Toltec tại Culhuacan. Bốn ngày sau khi sinh, mẹ mất. Topiltzin từ bé đã tỏ ra có tài quân sự khi một mình đã cả gan bắt sống nhiều kẻ thù về hiến tế ở thành Tula. Thời bấy giờ, người Toltec tiến hành nhiều cuộc chiến tranh chinh phục, Topiltzin cùng cha chỉ huy nhiều trận chiến và đều giành thắng lợi. Một ngày nọ, hơn 400 anh em dưới tay Mixcoatl nổi dậy giết chết Mixcoatl và truy lùng Topiltzin. Nhờ mưu trí, Topiltzin thoat nạn và đưa những người chú bác phản bội vào bẫy và tiêu diệt. Topiltzin trở thành thủ lĩnh tối cao của đế quốc Toltec, lãnh binh thu phục nhiều vùng đất mới. Trong lần nam chinh tại thành Chichen Itza ở bán đảo Yucatan, thủ đô Tula bị thế lực đối lập chiếm. Người Toltec tại Tula bị hại. Topiltzin thề sẽ trở lại Tula từ phía đông để quyét sạnh kẻ thù giải cứu thành Tula. Cuộc đời và sự nghiệp Topiltzin được người đời sau thần thoại hóa thành Thần thoại Quetzalcoatl.
Chacmool
Tượng hình người nằm ngửa, đầu ngẩng cao và nhìn về một bên (trái, phải), hai tay cầm một chiếc khay đặt trên bụng được tạc tại các thành phố do người Toltec cai trị như Tula, Chichen Itza. Cho đến nay giới khoa học vẫn chưa tìm ra được ý nghĩa của loại tượng này. Tên gọi chacmool do nhà khảo cổ học người Anh là Augustus Le Plongeon (1826-1908) đặt ra khi khai quật tại thành Chichen Itza năm 1875. Theo Le Plongeon, chacmool là tên của một vị hoàng tử Maya đã từng chiến thắng thành Chichen Itza. Ngày nay tượng chacmool còn tìm thấy ở một số nơi khác ở Mexico và Guatemala.