Không có chợ tình
- Là một người tham gia viết từ điển tiếng dân tộc, ông có điều gì băn khoăn ?
Chuyển dịch ngôn ngữ tiếng dân tộc thiểu số ra tiếng Việt, chúng ta nên chuyển ý sát với nội dung và tình cảm của câu nói đó, đừng dịch theo kiểu thô kệch. Ví dụ: tiếng dân tộc thiểu số trong nhân xưng có ba ngôi: tôi, anh, nó, cũng giống như tiếng Trung Quốc, tiếng Anh. Khi người ta nói vào hoàn cảnh cụ thể và dịch sang tiếng Việt thì khác. Nếu người phiên dịch theo kiểu thô kệch thì người nghe đa số thấy là không hay và nghĩ oan cho người dân tộc là ai cũng là mày tao cả. Điều này thiếu văn hóa, vừa không đúng với ý nghĩ, tình cảm của người nói. Khi chúng ta đã viết chữ phổ thông thì phải là phổ thông hóa theo ngôn ngữ quốc gia. Như: đừng bê chữ HMôngz vào để rồi đọc sai là Hơ-mông, mà phải đọc là Mông.
Ông Cư Hòa Vần - nguyên Chủ tịch Hội đồng Dân tộc của Quốc hội: Không có chợ tình
- Còn chợ tình của người dân tộc thì sao, thưa ông?
Thực sự không có chợ tình. Những chợ Sa pa, Khâu Vai... là chỗ diễn ra giao lưu về văn hóa – thông tin – tình cảm. Có một điểm rất nhân văn, như ở Khâu Vai: những người thời trẻ yêu nhau nhưng không lấy được nhau, đến chợ gặp lại nhau để tâm sự, hỏi thăm giờ sống ra sao, có hạnh phúc không, nếu hạnh phúc thì chúc mừng, nếu éo le thì an ủi nhau. Người chồng, người vợ của mình cũng thông cảm không ghen tị.
Nhưng một số người Kinh lại cường điệu, thêu dệt là ở Khâu Vai người ta đồn: đến đó người yêu cũ gặp nhau tha hồ kéo nhau đi, muốn làm gì thì làm... điều đó hoàn toàn là bịa đặt.
- Những hiểu lầm đó sẽ tác động thế nào, thưa ông ?
Nó tác động sai vào suy nghĩ nhận thức của chúng ta. Thực ra người dân tộc thiểu số có những tập quán, phong tục rất tốt đẹp. Trong lao động sản xuất mình cứ nghĩ đồng bào là lạc hậu phải cầm tay chỉ việc. Các nhà khoa học phương Tây hay dùng từ “kiến thức bản địa”. Trước tiên mình phải học họ, phải khai thác kiến thức của họ và kết hợp kiến thức của họ với khoa học để hướng dẫn họ trong sản xuất cũng như đời sống.
- Và chúng ta cần sửa sai ra sao ?
Làm sao để mình hiểu được ý tốt, ý hay trong phong tục tập quán tốt đẹp của họ. Tập hợp những phong tục tập quán của từng dân tộc, thấy cái gì không có lợi cho nòi giống dân tộc, cho sức khỏe, đoàn kết dân tộc thì loại bỏ. Còn cái tốt cần phát huy. Và loại bỏ, phát huy thế nào cũng phải bàn bạc để người ta phát huy chứ không phải để mình phát huy hộ người ta.
Không nên hiểu văn hóa dân tộc theo cách thô thiển
Nhà Thơ Dương Thuấn - Phó Trưởng Ban Văn học Dân tộc Miền núi - Hội nhà văn VN
- Theo ông vì sao xảy ra tình trạng hiểu sai lệch hẳn về người dân tộc thiểu số đến như vậy ?
Tôi không dám trách nhà trường vì các thầy cô chỉ dạy theo sách giáo khoa, giảng theo giáo trình, nhưng thực tế lắm khi chỉ là nhầm lẫn ngay từ những điều hết sức sơ đẳng, rất giản đơn. Chẳng hạn nhiều học sinh, sinh viên không phân biệt được đâu là Việt Bắc, đâu là Tây Bắc, Tây Nguyên, Tây Nam Bộ, dân tộc
nào cư trú trên từng vùng đó. Văn hóa là những giá trị tinh thần của một dân tộc, vì vậy cần phải có phương pháp tiếp cận để hiểu sâu sắc, tuyệt đối không nên ứng xử thô bạo hoặc hiểu văn hóa một cách thô thiển nông cạn.
- Ông có thể đánh giá về trình độ văn hóa của người dân tộc không ?
Tại sao người dân thành phố Hà Nội được coi là có văn hóa nhất mà đi xem triển lãm hoa lại bẻ nát hết hoa, một hành vi cực kỳ vô văn hóa. Điều đó nói lên rằng người dân ở thành thị chưa hẳn đã có trình độ về văn hóa, ý thức về văn hóa cao hơn người dân ở nông thôn và miền núi. Tôi thấy các chính sách về văn hóa, giáo dục của nước ta rất ít thay đổi và thường là lạc hậu so với thế giới. Đặc biệt là các chính sách về miền núi, vì sao con em dân tộc thiểu số nhiều nơi không biết tiếng Kinh mà lại bắt họ phải phổ cập một bộ sách giáo khoa, phải có những bộ sách riêng học về lịch sử, văn hóa, tư tưởng của dân tộc họ chứ...
Tôi cũng giống như nhiều người dân tộc thiểu số khác là thấy người ở các nước phương Tây họ hiểu văn hóa dân tộc thiểu số thường đúng hơn ở ta và họ cũng trân trọng văn hóa dân tộc thiểu số hơn ta.
- Vậy theo ông muốn xây dựng văn hóa VN phải bắt đầu từ đâu ?
Tôi cho rằng người VN cần phải biết tự phê phán những cái xấu và cái yếu kém của mình. Trong một cộng đồng quốc gia gồm nhiều dân tộc thì không nên lấy một dân tộc nào cụ thể để làm chuẩn, mà phải các dân tộc cùng song song phát triển. Đối với văn hóa là như vậy, phải xây dựng từ nội tại bên trong.
-Xin cảm ơn hai ông !
Nguồn:www.dddn.com.vn